Khi bước vào tuổi trung niên, bạn có thể không còn sung sức về thể chất hay nhạy bén về nhận thức như trước, nhưng nghiên cứu cho thấy nhiều đặc điểm tâm lý chỉ cải thiện sau tuổi 60, 70 và thậm chí là 80. Điều này lý giải tại sao nhiều người lớn tuổi vẫn giữ các vai trò lãnh đạo trong công việc, theo phó giáo sư tâm lý học Gilles E. Gignac.
Khi tuổi trẻ dần lùi vào quá khứ, bạn có thể bắt đầu lo sợ về sự già đi. Tuy nhiên, nghiên cứu mà đồng nghiệp của tôi và tôi vừa công bố trên tạp chí Intelligence cho thấy có lý do rất chính đáng để phấn khởi: đối với nhiều người, chức năng tâm lý tổng thể thực sự đạt đỉnh điểm trong độ tuổi từ 55 đến 60.
Và việc hiểu rõ điều này giúp làm nổi bật lý do tại sao những người trong độ tuổi này có thể phát huy tốt nhất khả năng giải quyết vấn đề phức tạp và vai trò lãnh đạo trong lực lượng lao động.
CÁC ĐỈNH CAO KHÁC NHAU
Có rất nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng con người đạt đỉnh cao về thể chất vào giữa độ tuổi 20 đến đầu 30.
Một lượng lớn nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khả năng trí tuệ thô của con người – tức là khả năng suy luận, ghi nhớ và xử lý thông tin nhanh chóng – thường bắt đầu suy giảm từ giữa tuổi 20 trở đi.
Quy luật này được phản ánh rõ nét trong thế giới thực. Các vận động viên thường đạt đỉnh cao sự nghiệp trước tuổi 30. Các nhà toán học thường có những đóng góp quan trọng nhất vào giữa tuổi 30. Các nhà vô địch cờ vua hiếm khi giữ được phong độ đỉnh cao sau tuổi 40.
Tuy nhiên, khi chúng ta nhìn xa hơn khả năng xử lý thông tin thô, một bức tranh khác lại hiện ra.
TỪ KHẢ NĂNG SUY LUẬN ĐẾN SỰ ỔN ĐỊNH CẢM XÚC
Trong nghiên cứu của chúng tôi, chúng tôi tập trung vào các đặc điểm tâm lý đã được xác định rõ ràng, vượt ra ngoài khả năng suy luận, có thể đo lường chính xác, đại diện cho những đặc tính bền vững thay vì trạng thái tạm thời, có quỹ đạo tuổi tác được ghi nhận rõ ràng và được biết là dự đoán hiệu suất trong thế giới thực.
Nghiên cứu của chúng tôi đã xác định được 16 khía cạnh tâm lý đáp ứng các tiêu chí này. Chúng bao gồm các khả năng nhận thức cốt lõi như suy luận, khả năng ghi nhớ, tốc độ xử lý, kiến thức và trí tuệ cảm xúc. Chúng cũng bao gồm năm đặc điểm tính cách lớn (Big Five) – hướng ngoại, ổn định cảm xúc, tận tâm, cởi mở với trải nghiệm và dễ chịu.
Chúng tôi đã tổng hợp các nghiên cứu quy mô lớn hiện có, kiểm tra 16 khía cạnh đã xác định. Bằng cách chuẩn hóa các nghiên cứu này theo một thang đo chung, chúng tôi có thể thực hiện các so sánh trực tiếp và lập bản đồ cách mỗi đặc điểm phát triển trong suốt cuộc đời.
ĐẠT ĐỈNH CAO HƠN KHI LỚN TUỔI
Một số đặc điểm mà chúng tôi đo lường đạt đỉnh cao muộn hơn nhiều trong cuộc đời. Ví dụ, sự tận tâm đạt đỉnh vào khoảng tuổi 65. Sự ổn định cảm xúc đạt đỉnh vào khoảng tuổi 75.
Các khía cạnh ít được thảo luận hơn, như suy luận đạo đức, cũng dường như đạt đỉnh điểm ở tuổi trưởng thành lớn hơn. Và khả năng chống lại các thành kiến nhận thức – những lối tắt tinh thần có thể khiến chúng ta đưa ra các quyết định phi lý hoặc kém chính xác – có thể tiếp tục cải thiện tốt đến tuổi 70 và thậm chí là 80.
Khi chúng tôi kết hợp quỹ đạo liên quan đến tuổi tác của tất cả 16 khía cạnh vào một chỉ số có trọng số được thông báo về mặt lý thuyết và thực nghiệm, một mô hình nổi bật đã xuất hiện.
Chức năng tinh thần tổng thể đạt đỉnh điểm trong độ tuổi từ 55 đến 60, trước khi bắt đầu suy giảm từ khoảng 65 tuổi. Sự suy giảm đó trở nên rõ rệt hơn sau tuổi 75, cho thấy rằng sự suy giảm chức năng ở tuổi già có thể tăng tốc một khi chúng bắt đầu.
LOẠI BỎ ĐỊNH KIẾN DỰA TRÊN TUỔI TÁC
Những phát hiện của chúng tôi có thể giúp giải thích tại sao nhiều vai trò lãnh đạo đòi hỏi cao nhất trong kinh doanh, chính trị và đời sống công cộng thường do những người ở độ tuổi 50 và đầu 60 nắm giữ. Vì vậy, trong khi một số khả năng suy giảm theo tuổi tác, chúng được cân bằng bởi sự phát triển của các đặc điểm quan trọng khác. Kết hợp lại, những điểm mạnh này hỗ trợ khả năng phán đoán tốt hơn và đưa ra quyết định có tính toán hơn – những phẩm chất quan trọng ở cấp cao nhất.
Mặc dù có những phát hiện này, người lao động lớn tuổi phải đối mặt với nhiều thách thức hơn khi tái hòa nhập thị trường lao động sau khi mất việc. Ở một mức độ nào đó, các yếu tố cơ cấu có thể định hình quyết định tuyển dụng. Ví dụ, nhà tuyển dụng có thể coi việc thuê một người ở độ tuổi giữa 50 là một khoản đầu tư ngắn hạn nếu khả năng nghỉ hưu ở tuổi 60 là cao.
Trong các trường hợp khác, một số vị trí có tuổi nghỉ hưu bắt buộc. Ví dụ, Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (International Civil Aviation Organisation) quy định tuổi nghỉ hưu toàn cầu là 65 đối với phi công hàng không quốc tế. Nhiều quốc gia cũng yêu cầu kiểm soát viên không lưu nghỉ hưu trong độ tuổi từ 56 đến 60. Vì những công việc này đòi hỏi mức độ ghi nhớ và chú ý cao, nên những giới hạn tuổi tác như vậy thường được coi là hợp lý.
Tuy nhiên, kinh nghiệm của mỗi người là khác nhau.
Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng trong khi một số người trưởng thành cho thấy sự suy giảm về tốc độ suy luận và trí nhớ, những người khác vẫn duy trì tốt những khả năng này cho đến tuổi già.
Do đó, chỉ riêng tuổi tác không quyết định chức năng nhận thức tổng thể. Vì vậy, các đánh giá và thẩm định nên tập trung vào khả năng và đặc điểm thực tế của từng cá nhân, thay vì các giả định dựa trên tuổi tác.
MỘT ĐỈNH CAO, KHÔNG PHẢI ĐẾM NGƯỢC
Tổng hợp lại, những phát hiện này nhấn mạnh sự cần thiết của các thực tiễn tuyển dụng và giữ chân nhân tài bao trùm hơn về tuổi tác, công nhận rằng nhiều người mang đến những thế mạnh có giá trị cho công việc của họ ở tuổi trung niên.
Charles Darwin đã xuất bản cuốn sách “Nguồn gốc các loài” ở tuổi 50. Ludwig van Beethoven, ở tuổi 53 và bị điếc nặng, đã công diễn Bản giao hưởng số 9 của mình. Gần đây hơn, Lisa Su, hiện 55 tuổi, đã dẫn dắt công ty máy tính Advanced Micro Devices vượt qua một trong những cuộc chuyển mình kỹ thuật ngoạn mục nhất trong ngành.
Lịch sử đầy rẫy những người đạt được những đột phá vĩ đại nhất của họ rất lâu sau cái mà xã hội thường gọi là “tuổi đỉnh cao”. Có lẽ đã đến lúc chúng ta ngừng coi tuổi trung niên như một cuộc đếm ngược và bắt đầu công nhận nó là một đỉnh cao.
Gilles E. Gignac là Phó Giáo sư Tâm lý học tại Đại học Tây Úc.
Theo 1news.co.nz