New Zealand bị gắn mác “thụt lùi nghiêm trọng nhất” trong một nghiên cứu quốc tế đánh giá sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá.
Quốc gia này đã tụt dốc từ vị trí thứ hai thế giới vào năm 2023 xuống vị trí 53 trong Chỉ số Can thiệp của Ngành Công nghiệp Thuốc lá Toàn cầu năm 2025.
Báo cáo này, do Trung tâm Quản trị Tốt Toàn cầu về Kiểm soát Thuốc lá thực hiện, được công bố hai năm một lần kể từ năm 2019 và hiện xếp hạng 100 quốc gia.
Các yếu tố chính làm tổn hại đến vị thế của New Zealand là việc bãi bỏ luật thế hệ không thuốc lá, ưu đãi thuế mang lại lợi ích cho gã khổng lồ thuốc lá Philip Morris và sự luân chuyển nhân sự giữa giới chính trị và ngành vận động hành lang.
Vape-Free Kids, một nhóm vận động, cho biết “sự sụt giảm đáng kinh ngạc” 51 bậc trong hai năm là mức giảm mạnh nhất của bất kỳ quốc gia nào trong lịch sử báo cáo và là “nỗi hổ thẹn quốc tế” đối với chính phủ.
Đồng sáng lập Vape-Free Kids, Charyl Robinson, nhận định: “New Zealand đã trở thành một nỗi xấu hổ quốc tế và là ví dụ về việc một chính phủ có thể bị ngành công nghiệp thuốc lá mua chuộc nhanh chóng đến mức nào.”
Tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Y tế Casey Costello đã gọi chỉ số này là “lố bịch”, cho rằng điều quan trọng là tỷ lệ hút thuốc chứ không phải “quan điểm kỳ lạ, rằng điều thực sự quan trọng là bạn chỉ trích ngành công nghiệp thuốc lá đến mức nào.”
Bà Costello cho biết tỷ lệ hút thuốc của New Zealand đã giảm hơn một nửa kể từ năm 2015 và hiện ở mức 6,9% – một trong những mức thấp nhất thế giới.
“Tôi chưa xem chỉ số năm nay, nhưng lần trước Brunei đứng số 1 và Pháp đứng số 3. Tỷ lệ hút thuốc của Brunei là khoảng 17% – hơn gấp đôi tỷ lệ của New Zealand. Vào tháng 5, tỷ lệ hút thuốc của Pháp là 23% – hơn ba lần tỷ lệ của New Zealand,” bà nói. “Điều đó minh họa chỉ số này lố bịch đến mức nào.”
Năm 2024, chính phủ đã bãi bỏ các luật lẽ ra sẽ cắt giảm số lượng nhà bán lẻ thuốc lá từ 6000 xuống 600, loại bỏ 95% nicotine khỏi thuốc lá và cấm bán thuốc lá cho bất kỳ ai sinh sau năm 2009.
Bà Costello cũng cắt giảm 50% thuế tiêu thụ đặc biệt đối với Sản phẩm Thuốc lá Nung nóng (HTP), mặc dù các quan chức y tế cho biết không có bằng chứng mạnh mẽ nào cho thấy chúng giúp cai thuốc hoặc an toàn hơn đáng kể so với thuốc lá điếu thông thường.
Báo cáo liệt kê New Zealand và Kazakhstan là hai quốc gia đã cắt giảm thuế đối với HTP, đồng thời cho biết Ecuador, Georgia, Madagascar, Thổ Nhĩ Kỳ và Uganda cũng đưa ra các ưu đãi thuế cho ngành công nghiệp thuốc lá.
“Tăng thuế là một trong những biện pháp kiểm soát thuốc lá hiệu quả nhất, tuy nhiên hơn 60 quốc gia, thường do ảnh hưởng của ngành công nghiệp, đã không tăng thuế, trì hoãn việc thực hiện tăng thuế (hoặc) giảm thuế suất.”
Bà Costello đã cắt giảm thuế đối với HTP để khuyến khích người hút thuốc chuyển sang một lựa chọn an toàn hơn.
Tuy nhiên, các quan chức Bộ Tài chính đã nói với bà rằng ưu đãi thuế này phần lớn sẽ mang lại lợi ích cho Philip Morris, vì công ty này đang độc quyền sản phẩm này ở New Zealand.
Lãnh đạo Công đảng Chris Hipkins nói với chương trình phỏng vấn “30 with Guyon Espiner” của RNZ rằng Công đảng sẽ bãi bỏ việc cắt giảm thuế thuốc lá.
Ông nói: “Đó là một ưu đãi thuế cho các công ty thuốc lá dựa trên một số lời khuyên rất, rất đáng ngờ, điều này sẽ không tốt hơn cho sức khỏe của New Zealand với tư cách là một quốc gia. Phần lớn lợi ích từ đó thuộc về một công ty thuốc lá duy nhất, và điều đó sẽ thay đổi.”
Báo cáo Chỉ số Can thiệp của Ngành Công nghiệp Thuốc lá Toàn cầu cũng chỉ trích ngành vận động hành lang không được kiểm soát của New Zealand và mối liên hệ giữa ngành công nghiệp thuốc lá với những người ra quyết định.
“Tại New Zealand, không có yêu cầu nào đối với ngành công nghiệp thuốc lá (TI) và các tổ chức liên quan phải đăng ký với chính phủ, và không rõ mối quan hệ giữa TI và chính phủ được điều tiết như thế nào.”
Hai nhân viên truyền thông doanh nghiệp tại Philip Morris trước đây từng giữ các vị trí cấp cao trong đảng NZ First.
RNZ cũng đã đưa tin về một tài liệu bị rò rỉ từ gã khổng lồ thuốc lá Philip Morris, trong đó nêu rõ công ty nên nhắm mục tiêu vào các đảng phái chính trị, bao gồm NZ First và Đảng Māori, để giành được quy định có lợi cho HTP.
Uruguay, Maldives và Palau là những quốc gia cải thiện tốt nhất trong chỉ số này, còn New Zealand là quốc gia thụt lùi nghiêm trọng nhất.
Báo cáo nêu rõ: “New Zealand ghi nhận sự thụt lùi nghiêm trọng nhất về sự can thiệp của ngành. Bên cạnh việc bãi bỏ các chính sách kiểm soát thuốc lá mạnh mẽ, viện dẫn các lập luận của ngành làm lý do, chính phủ hiện tại đã thực hiện một số chính sách thân thiện với ngành công nghiệp thuốc lá.”
Phần báo cáo tập trung vào New Zealand do Hiệp hội Ung thư New Zealand viết và xem xét việc hoạch định chính sách từ tháng 3 năm 2023 đến tháng 3 năm 2025.
Trưởng bộ phận vận động và quan hệ công chúng của Hiệp hội Ung thư, Rachael Neumann, cho biết “một số mối liên hệ kiểu cửa xoay” giữa chính phủ và ngành công nghiệp đã góp phần vào sự suy giảm của New Zealand.
“Báo cáo này đã phát hiện ra rằng điểm số của New Zealand đã giảm đáng kể kể từ báo cáo năm 2023, và trong thời gian này, sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá ở New Zealand đã gia tăng.”
Bà Neumann cho biết có “mức độ tham gia cao của ngành” vào việc phát triển chính sách thuốc lá của New Zealand và “một loạt các tương tác không cần thiết” giữa chính phủ và ngành công nghiệp thuốc lá.
Bà nói: “Mỗi năm, ngay cả bây giờ, 5000 người chết vì thuốc lá và các bệnh liên quan đến thuốc lá. Chúng tôi thực sự biết rằng sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá và việc bãi bỏ các luật này dẫn đến nhiều người hút thuốc hơn, nhiều người nghiện hơn, và chúng tôi vô cùng lo ngại vì điều này dẫn đến nhiều bệnh ung thư hơn.”
Tuy nhiên, bà Costello khẳng định các biện pháp bảo vệ chống lại sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá đã không suy yếu trong hai năm qua và New Zealand vẫn tiếp tục tuân thủ các nghị định thư quốc tế về cách các quan chức tương tác với ngành.
Bà nói rằng ngành công nghiệp thuốc lá không hề tham gia vào các chính sách không thuốc lá và y tế của chính phủ.
Bà nói: “Tôi cứ nghĩ rằng Hiệp hội Ung thư thực sự quan tâm đến việc giảm hút thuốc và giảm ung thư. Thay vào đó, họ lại chấp nhận một quan điểm rất kỳ lạ, rằng điều thực sự quan trọng là bạn chỉ trích ngành công nghiệp thuốc lá đến mức nào.”
Theo rnz.co.nz