Giới luật sư Māori đang phản đối mạnh mẽ những bình luận của Bộ trưởng Tư pháp, người cho rằng các phán quyết tòa án “độc đáo” công nhận luật tập quán Tikanga Māori có thể khiến đất nước mất đi cơ hội đầu tư.
Te Hunga Rōia Māori, tức Hiệp hội Luật sư Māori, đã bày tỏ sự không đồng tình với Bộ trưởng. Họ khẳng định Tikanga Māori không phải là một yếu tố “chắp vá” khiến luật pháp New Zealand trở nên “độc quyền” theo nghĩa tiêu cực, mà trên thực tế, nó củng cố nguyên tắc pháp quyền.
Tuần trước, Paul Goldsmith đã bày tỏ lo ngại rằng New Zealand đang phát triển một hệ thống pháp luật “độc quyền” có lồng ghép các khái niệm về Tikanga Māori.
Ông nhấn mạnh rằng chính phủ “hoàn toàn sẵn sàng” ban hành luật “vượt lên trên các phán quyết” nếu cần thiết, nhằm mang lại sự rõ ràng hơn.
Thay mặt tổ chức luật sư Māori, đồng chủ tịch Natalie Coates và Tai Ahu hôm nay đã viết một bức thư ngỏ, trong đó khẳng định Tikanga là luật đầu tiên của Aotearoa (New Zealand) và đã được công nhận qua nhiều thế hệ trong các đạo luật, quyết định của tòa án và án lệ Hiệp ước.
“Theo định nghĩa, tất cả các hệ thống pháp luật đều được định hình bởi lịch sử và giá trị riêng của chúng. Ngay cả thông luật cũng là một hệ thống ‘độc quyền’ đối với các cộng đồng đã phát triển nó.”
Họ giải thích rằng đối với New Zealand, điều đó có nghĩa là một hệ thống pháp luật được xây dựng dựa trên cả Tikanga Māori và truyền thống thông luật.
“Điều này không phải là một điểm yếu, mà là nguồn sức mạnh và tính hợp pháp.”
Họ cho rằng hàm ý trong bình luận của Bộ trưởng, rằng Tikanga vốn “không thể đoán trước”, là sai lầm. Các luật sư giải thích rằng Tikanga có thể và đang được các tòa án nhận định, dựa trên án lệ, bằng chứng và các nguồn tài liệu.
“Sự công nhận Tikanga của ngành tư pháp đã được thực hiện một cách cẩn trọng, có nguyên tắc và từng bước. Nó được neo giữ bởi các tiêu chuẩn pháp lý về sự công bằng, hợp lý, thiện chí và cân xứng, những yếu tố làm nền tảng cho mọi lập luận tư pháp.”
Họ cho biết điều khiến họ lo ngại hơn cả là những nhận xét này lại đến từ Bộ trưởng Tư pháp. Các luật sư khẳng định việc một thành viên của cơ quan hành pháp đe dọa thay đổi luật pháp trong trường hợp tòa án đưa ra những lập luận cụ thể là điều không phù hợp.
“Những tuyên bố như vậy có nguy cơ làm xói mòn niềm tin của công chúng vào tòa án và tương đương với một lời đe dọa ngầm đối với sự độc lập của tư pháp – một mối nguy hiểm lớn hơn nhiều đối với pháp quyền so với việc lồng ghép Tikanga.”
Các luật sư cũng bày tỏ lo ngại khi Bộ trưởng chỉ ra Đạo luật Khu vực Biển và Bờ biển (MACA) như một ví dụ về việc chính phủ thực hiện các thay đổi đối với luật pháp.
Ông Goldsmith trước đó đã nói với RNZ rằng chính phủ đã thể hiện sự sẵn lòng bãi bỏ các quyết định của tòa án “nếu cần thiết”, dẫn chứng Đạo luật Khu vực Biển và Bờ biển.
Chính phủ đang tiếp tục các kế hoạch thay đổi luật quản lý bờ biển và đáy biển của New Zealand, bất chấp phán quyết của Tòa án Tối cao năm ngoái dường như đã làm suy yếu lý do cho sự thay đổi này.
Hiệp hội Luật sư Māori cho rằng việc tuyên bố các sửa đổi là nhằm mục đích làm rõ và tạo sự chắc chắn là “gây hiểu lầm”.
“Việc đóng khung các sửa đổi này như một phần của nỗ lực tìm kiếm “sự chắc chắn” đã xuyên tạc mục đích thực sự của chúng và làm chệch hướng sự chú ý khỏi việc tiếp tục phủ nhận quyền tài sản của người Māori đã được pháp luật công nhận.”
Họ nói rằng điều thực sự tạo ra sự bất ổn là một chính phủ thường xuyên ban hành luật để vượt qua các quyết định của tòa án mà họ không hài lòng.
Các luật sư đã dẫn chiếu các quốc gia khác nơi quyền của các Dân tộc Bản địa hoặc luật tập quán được ghi vào hiến pháp của họ, như Canada, Úc và Nam Phi.
“Không quốc gia nào trong số này chứng kiến đầu tư bị cạn kiệt do đó. Tương tự, không có bằng chứng nào cho thấy việc áp dụng Tikanga đang cản trở đầu tư vào Aotearoa.”
Ngược lại, họ chỉ ra rằng người Māori có một lịch sử lâu dài và đã được chứng minh về việc đồng đầu tư với các đối tác quốc tế, từ thỏa thuận đánh bắt cá Sealord đến quan hệ đối tác 1 tỷ USD mới được công bố giữa Waikato-Tainui và Brookfield.
“Te Hunga Rōia Māori bác bỏ đề xuất rằng sự chắc chắn về kinh tế sẽ được tối đa hóa bằng cách loại trừ Tikanga khỏi hệ thống pháp luật của chúng ta.”
RNZ đã đưa tin về những bình luận của ông Goldsmith vào cuối tuần. Ông nói với RNZ rằng Tikanga Māori ngày càng được đề cập trong các tòa án và luật pháp, đại diện cho một “khía cạnh độc đáo” trong bối cảnh pháp lý của New Zealand, bên cạnh các quốc gia mà chúng ta so sánh mình trên trường quốc tế.
Ông nói rằng việc có luật pháp công nhận “chúng ta là ai với tư cách một quốc gia” và phản ánh “hoàn cảnh độc đáo của chúng ta” là điều tốt, nhưng những hệ lụy của sự phát triển pháp lý đó cũng nên được xem xét.
“Một nền tảng cốt lõi cho sự thành công của chúng ta với tư cách một quốc gia là tính có thể dự đoán được trong luật pháp,” ông nói. “Để trở thành một nền kinh tế hiện đại thành công, chúng ta cần thu hút đầu tư vào đất nước này cả trong nước và quốc tế.
“Những khoản đầu tư nghiêm túc, dài hạn như vậy đòi hỏi sự có thể dự đoán và chắc chắn trong các thể chế của chúng ta.”
Đáp lại Hiệp hội Luật sư Māori, ông không có gì để nói thêm ngoại trừ việc chỉ ra rằng ông không đề cập đến các ví dụ cụ thể về việc mất đầu tư, mà là một rủi ro cần được xem xét.
Ellis kiện R – Vai trò của Tikanga
Những bình luận ban đầu của ông Goldsmith được đưa ra tại một sự kiện do Hiệp hội Luật pháp tổ chức. Law News đưa tin rằng những bình luận này là để trả lời một câu hỏi từ khán giả, người đã trích dẫn một bài báo của chủ tịch Sáng kiến New Zealand Roger Partridge kêu gọi sự can thiệp của quốc hội “để khôi phục các ranh giới phù hợp và sự chắc chắn về pháp lý” sau phán quyết Ellis kiện R vào năm 2022.
Ông Goldsmith đã phản hồi bằng cách đề cập đến các động thái của chính phủ về MACA, và về vấn đề giải quyết các phán quyết, ông nói với khán giả rằng “sẽ có nhiều điều hơn nữa trong lĩnh vực này”, theo Law News. Tuy nhiên, không có ví dụ cụ thể nào được đưa ra.
Coates cũng là một trong những luật sư đại diện cho Peter Ellis trong vụ kháng cáo thành công để hủy bỏ các bản án của ông, một vụ kháng cáo mà Tòa án Tối cao đã phán quyết có thể tiếp tục dù ông đã qua đời – một sự khác biệt so với các chuẩn mực thông luật.
Coates đã được đội ngũ pháp lý của Ellis mời tham gia để xem xét Tikanga như một phần của vụ kháng cáo.
Theo Tikanga, các quy tắc tập quán điều chỉnh cuộc sống của người Māori, Ellis sẽ có quyền minh oan cho bản thân hoặc khôi phục danh dự (mana) của mình, ngay cả khi đã qua đời. Trong te ao Māori (thế giới Māori), mana và danh tiếng được truyền lại trong whakapapa (phả hệ), chứ không chỉ trong cuộc đời của một cá nhân.
Phát biểu với RNZ vào thứ Hai, Coates giải thích rằng Tòa án Tối cao về cơ bản đã xác nhận Tikanga là một phần của thông luật của đất nước, và nó có thể định hình sự phát triển của luật pháp tại đây.
Bà cho biết các thẩm phán đã xem xét một loạt yếu tố khi quyết định liệu vụ án có nên tiếp tục hay không, nhưng bà không nghĩ Tikanga là “yếu tố quyết định”.
Bà thừa nhận rằng điều này rất quan trọng vì Tòa án Tối cao đã trình bày rõ ràng, nhưng theo ý kiến của bà, nó không phải là “mới” và bà cho rằng ý nghĩa hoặc tác động của phán quyết đã bị thổi phồng quá mức.
“Chúng ta có những vụ án từ không lâu sau khi các tòa án được thành lập ở Aotearoa đã công nhận tập quán theo nhiều cách khác nhau.”
Bà nói rằng mọi người trích dẫn vụ án này như một trường hợp “thay đổi thế giới” nhưng nó không “phá vỡ hệ thống” và “đẩy toàn bộ hệ thống pháp luật của chúng ta vào hỗn loạn”.
Coates không biết Bộ trưởng có thể đang xem xét điều gì khác khi nói đến việc ban hành luật “vượt lên trên”, nhưng đó là điều đáng lo ngại ở cấp độ rộng, bà nói.
“Đó chỉ là một lời đe dọa ngầm chung chung về việc lật ngược các vụ án dựa trên hoặc nhấn mạnh Tikanga, và điều đó khá đáng lo ngại về ranh giới những gì cơ quan hành pháp nên nói với các tòa án.”
Theo rnz.co.nz