Từ lâu, chúng ta đã biết rằng phụ nữ có xu hướng bị đau nửa đầu (migraine) nhiều hơn nam giới. Một nhóm các nhà nghiên cứu Úc đã đặt câu hỏi về lý do đằng sau hiện tượng này.
Khi còn nhỏ, bé gái và bé trai trải qua chứng đau nửa đầu với tần suất như nhau. Tuy nhiên, sau tuổi dậy thì, phụ nữ có khả năng mắc phải tình trạng suy nhược này cao gấp hai đến ba lần. Gần đây, một nghiên cứu của Úc cho thấy chứng đau nửa đầu có thể phổ biến hơn chúng ta nghĩ – cứ ba phụ nữ thì có một người sống chung với căn bệnh này. Để so sánh, chứng đau nửa đầu ảnh hưởng đến khoảng một trong 15 nam giới ở Úc. Vậy, điều gì tạo nên sự khác biệt này? Dưới đây là những gì chúng ta biết.
Đau nửa đầu: Không chỉ là cơn đau đầu thông thường
Đau nửa đầu không chỉ là một cơn đau đầu dữ dội – đó là một rối loạn phức tạp khiến não bộ xử lý thông tin cảm giác một cách bất thường. Điều này có nghĩa là “não của người bị đau nửa đầu” có thể gặp khó khăn trong việc xử lý thông tin từ bất kỳ giác quan nào trong năm giác quan:
- Thị giác: Dẫn đến các vấn đề về nhạy cảm với ánh sáng và chói mắt.
- Thính giác: Dẫn đến nhạy cảm với tiếng ồn.
- Khứu giác: Một số mùi có thể gây đau đầu.
- Xúc giác: Dẫn đến đau nhức vùng mặt hoặc da đầu.
- Vị giác: Gây biến dạng vị giác, buồn nôn và nôn mửa.
Các cơn đau nửa đầu thường kéo dài từ bốn giờ đến ba ngày – nhưng cũng có thể lâu hơn. Ngoài các triệu chứng trên, các cơn đau có thể bao gồm đau đầu nhói, chóng mặt, mệt mỏi và khó tập trung. Chính những triệu chứng bổ sung này giúp chẩn đoán đau nửa đầu – chứ không phải vị trí hay mức độ nghiêm trọng của cơn đau đầu.
Vì sao phụ nữ thường xuyên bị đau nửa đầu hơn?
Tuổi dậy thì là thời điểm sự khác biệt giữa nam và nữ bắt đầu xuất hiện. Đây là lúc cơ thể chúng ta tăng cường sản xuất hormone giới tính một cách đáng kể. Mọi người thường ngạc nhiên khi biết rằng cả nam và nữ đều sản xuất estrogen, progesterone và testosterone. Nồng độ testosterone cao hơn ở nam giới, trong khi phụ nữ có nồng độ estrogen và progesterone cao hơn.
Tuy nhiên, không chỉ loại hormone tạo nên sự khác biệt, mà còn là cách chúng biến động theo thời gian. Đối với nhiều phụ nữ, có những “cột mốc quan trọng” nhất định khi chứng đau nửa đầu của họ có xu hướng trở nên tồi tệ hơn do biến động nội tiết tố – tuổi dậy thì, kinh nguyệt, mang thai và tiền mãn kinh (giai đoạn trước kỳ kinh cuối cùng). Ví dụ, một số phụ nữ nhận thấy các cơn đau nửa đầu bùng phát hàng tháng, liên quan đến các giai đoạn trong chu kỳ kinh nguyệt khi nồng độ estrogen giảm. Họ thậm chí có thể dự đoán khi nào kỳ kinh của mình sẽ bắt đầu, vì các cơn đau nửa đầu thường bắt đầu vài ngày trước khi có kinh.
Hormone tác động đến não bộ như thế nào?
Phụ nữ bị đau nửa đầu có thể nhạy cảm hơn với những thay đổi nội tiết tố. Điều này đặc biệt đúng với tình trạng giảm đột ngột estrogen. Nhưng ngay cả những thay đổi nhỏ hơn về nồng độ hormone cũng có thể gây ra các cơn đau nửa đầu. Những thay đổi nội tiết tố này có thể kích hoạt các quá trình não bộ gây ra đau nửa đầu, chẳng hạn như sự lan tỏa ức chế vỏ não (cortical spreading depression). Đây là một sóng hoạt động điện rất chậm lan truyền trong não, khiến một số vùng hoạt động chậm hơn những vùng khác sau khi nó đi qua.
Sự giảm estrogen cũng có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta tiếp nhận và xử lý thông tin thông qua thần kinh sinh ba. Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc khởi phát và duy trì cơn đau nửa đầu.
Mọi biến động nội tiết tố đều có thể là tác nhân
Việc mang thai thường có thể làm chứng đau nửa đầu trở nên không ổn định và khiến các cơn đau dễ xảy ra hơn, ngay cả khi trước đó người phụ nữ đã kiểm soát tốt tình trạng này. Các triệu chứng đau nửa đầu thường trở nên khó kiểm soát trong ba tháng đầu thai kỳ nói riêng, do thay đổi hormone nhanh chóng cần thiết để duy trì thai nghén. Tình trạng này thường ổn định hơn trong ba tháng giữa và ba tháng cuối, khi những thay đổi nội tiết tố ổn định.
Tuy nhiên, việc sinh nở lại là một sự thay đổi khác.
Về cuối thai kỳ, nồng độ estrogen có thể cao gấp 30 lần so với mức trước khi mang thai, và nồng độ progesterone có thể cao gấp 20 lần. Khi các hormone này giảm mạnh trở lại mức bình thường sau khi sinh, các cơn đau nửa đầu thường có thể trở nên tồi tệ hơn một cách rõ rệt.
Tiền mãn kinh cũng có thể liên quan đến sự tăng đột biến ngẫu nhiên của estrogen từ nguồn trứng đang cạn kiệt trong buồng trứng – vốn trước đây sản xuất các hormone này theo chu kỳ và dồi dào. Việc sản xuất hormone không đều này có thể gây ra các đợt đau nửa đầu tăng đột biến ngẫu nhiên. Điều này có thể đặc biệt khó khăn khi kết hợp với các triệu chứng khác của mãn kinh như bốc hỏa hoặc thay đổi tâm trạng.
Các biện pháp tránh thai nội tiết tố và liệu pháp hormone mãn kinh cũng có thể ảnh hưởng đến việc kiểm soát đau nửa đầu. Đôi khi, việc bổ sung hormone với liều lượng ổn định, đều đặn hàng ngày có thể giúp kiểm soát các cơn đau đầu nhạy cảm với hormone và các triệu chứng khác. Tuy nhiên, đối với những người khác, việc bổ sung thêm hormone có thể khiến cơn đau đầu bùng phát.
Đau nửa đầu có di truyền không?
Gen cũng đóng một vai trò. Không phải ngẫu nhiên mà chứng đau nửa đầu được di truyền từ phía mẹ trong các gia đình. Điều này là do các bà mẹ truyền ti thể (mitochondria) cho con cái (trong khi người cha thì không). Ti thể là những bộ phận bên trong tế bào kiểm soát năng lượng. Những người bị đau nửa đầu có ít enzyme chức năng hơn trong ti thể của họ, nghĩa là não của họ ở trạng thái thiếu năng lượng. Điều này trở nên tồi tệ hơn khi các cơn đau nửa đầu xảy ra vì hệ thống phải chịu nhiều căng thẳng hơn.
Đây cũng là lý do tại sao căng thẳng quá mức (như thiếu ngủ, bỏ bữa hoặc căng thẳng cảm xúc) có thể gây ra cơn đau nửa đầu và làm trầm trọng thêm cơn đau. Ngoài ra còn có mối liên hệ chặt chẽ giữa đau nửa đầu ở phụ nữ với lo âu và trầm cảm – những tình trạng mà phụ nữ có nhiều khả năng phát triển hơn khi đối mặt với các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống.
Hiểu rõ các kiểu đau của bản thân
Nếu bạn nghi ngờ hormone có thể ảnh hưởng đến các cơn đau nửa đầu của mình, việc ghi nhật ký triệu chứng, bao gồm cả đau đầu, sẽ rất hữu ích. Đánh dấu mỗi ngày trong tháng mà bạn có triệu chứng đau nửa đầu, cũng như kỳ kinh nguyệt của mình, để tìm ra các kiểu đau. Việc xác định các kiểu bùng phát cơn đau giúp các bác sĩ hướng dẫn bạn đến một kế hoạch điều trị cá nhân hóa, có thể bao gồm liệu pháp hormone hoặc liệu pháp không hormone.
Bài viết được thực hiện bởi Jayashri Kulkarni, Giáo sư Tâm thần học tại Đại học Monash; Caroline Gurvich, Phó Giáo sư và Nhà thần kinh học lâm sàng; Eveline Mu, Nghiên cứu viên về Sức khỏe Tâm thần Phụ nữ; và Lakshini Gunasekera, Nghiên cứu sinh Tiến sĩ về Thần kinh học tại cùng cơ sở.
Theo 1news.co.nz