Thật trớ trêu: những viên thuốc bạn uống để trị đau đầu có thể chính là nguyên nhân khiến cơn đau kéo dài. Đau đầu do lạm dụng thuốc là một hiện tượng y tế đã được ghi nhận rõ ràng, nhưng tin tốt là tình trạng này thường có thể đảo ngược nếu được phát hiện kịp thời. Bài viết của Dan Baumgardt.
Tại Vương quốc Anh, hơn 10 triệu người thường xuyên bị đau đầu, chiếm khoảng 1/25 lượt khám bác sĩ đa khoa. Hầu hết các cơn đau đầu đều vô hại và không phải dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng. Mặc dù nhiều người lo lắng mình có thể mắc u não, nhưng thực tế chưa đến 1% số người bị đau đầu có khối u.
Do có rất nhiều nguyên nhân gây đau đầu, các bác sĩ đa khoa thường phải đóng vai thám tử. Việc khai thác tiền sử bệnh và khám lâm sàng chi tiết là rất cần thiết, đôi khi cần chuyển bệnh nhân đến chuyên khoa sâu hơn.
Thách thức nằm ở chỗ xác định xem cơn đau đầu có phải là dấu hiệu của một nguyên nhân tiềm ẩn nghiêm trọng hay chỉ là lành tính. Tuy nhiên, ngay cả những cơn đau đầu lành tính cũng có thể ảnh hưởng lớn đến cuộc sống hàng ngày của một người và vẫn cần được chăm sóc đúng cách.
Việc điều trị phụ thuộc vào loại đau đầu. Chẳng hạn, đau nửa đầu (migraine) có thể được điều trị bằng thuốc chống buồn nôn hoặc thuốc chẹn beta, trong khi đau đầu liên quan đến lo âu hoặc trầm cảm có thể cải thiện nhờ hỗ trợ tâm lý. Thay đổi lối sống, như điều chỉnh chế độ ăn uống và tập thể dục, cũng có thể giúp kiểm soát nhiều loại đau đầu kéo dài.
Tuy nhiên, các bác sĩ thường gặp một loại đau đầu dai dẳng khác với một mô hình rõ ràng. Bệnh nhân báo cáo rằng họ bị đau đầu tái phát, bắt đầu hoặc trở nên tồi tệ hơn sau khi dùng thuốc giảm đau đều đặn trong ba tháng hoặc lâu hơn.
Tình trạng này có thể xảy ra ở những người bị đau nửa đầu, đau đầu căng thẳng hoặc các tình trạng đau khác như đau lưng hay đau khớp. Một số người có thể dùng nhiều loại thuốc, thường xuyên hơn và cuối cùng mắc kẹt trong một vòng luẩn quẩn khó hiểu.
Chẩn đoán có khả năng nhất là đau đầu do lạm dụng thuốc. Tình trạng này được cho là ảnh hưởng đến khoảng 1–2% dân số và phổ biến ở phụ nữ gấp ba đến bốn lần.
Thủ phạm thường chính là những viên thuốc giảm đau. Các loại thuốc phiện như codeine, dùng để điều trị đau vừa phải do chấn thương hoặc sau phẫu thuật, đi kèm với một danh sách dài các tác dụng phụ bao gồm táo bón, buồn ngủ, buồn nôn, ảo giác – và cả đau đầu.
Không chỉ các loại thuốc giảm đau mạnh gốc thuốc phiện mới có thể gây đau đầu. Các loại thuốc giảm đau thông thường như paracetamol và NSAID (thuốc chống viêm không steroid, ví dụ ibuprofen) cũng có thể đóng vai trò. Một số loại thuốc thậm chí còn kết hợp paracetamol với thuốc phiện, chẳng hạn như co-codamol.
Paracetamol có hồ sơ tác dụng phụ đơn giản hơn so với các loại thuốc như codeine. Khi được dùng trong giới hạn liều lượng khuyến nghị hàng ngày – tùy thuộc vào độ tuổi và cân nặng – nó thường là một loại thuốc giảm đau an toàn và hiệu quả. Điều này đã góp phần làm cho nó được sử dụng rộng rãi và dễ dàng tiếp cận.
Tại New Zealand, paracetamol được bán dưới tên Panadol và các chuyên gia cho biết không có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy nó có bất kỳ tác động có hại nào đối với thai nhi.
Tuy nhiên, dùng quá liều khuyến nghị hoặc sử dụng quá thường xuyên có thể rất nguy hiểm. Điều này có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng – đôi khi gây tử vong – như suy gan.
Mặc dù tác dụng phụ ít phổ biến hơn, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng paracetamol thường xuyên một mình cũng có thể gây ra đau đầu mãn tính ở một số người.
Ngoài thuốc giảm đau, các loại thuốc khác cũng có thể gây ra vấn đề. Sử dụng triptan quá thường xuyên – loại thuốc dùng để cắt cơn đau nửa đầu – cũng có thể dẫn đến đau đầu do lạm dụng thuốc.
Thuật ngữ “lạm dụng” có thể khiến người ta nghĩ rằng bệnh nhân đang dùng quá liều khuyến nghị hàng ngày, điều này có thể xảy ra và mang lại những rủi ro nghiêm trọng riêng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp đau đầu do lạm dụng thuốc, bệnh nhân không vượt quá giới hạn liều lượng cũng như không dùng thuốc mỗi ngày.
Đối với paracetamol hoặc NSAID, đau đầu do lạm dụng thuốc có thể phát triển nếu chúng được dùng 15 ngày trở lên mỗi tháng. Với thuốc phiện, đau đầu có thể xuất hiện ngay cả khi sử dụng ít thường xuyên hơn – đôi khi chỉ sau mười ngày mỗi tháng.
Đó là lý do tại sao điều quan trọng là phải nói chuyện với bác sĩ nếu bạn cần sử dụng bất kỳ loại thuốc giảm đau nào, ngay cả những loại không kê đơn, trong thời gian dài. Không phải ai cũng sẽ bị đau đầu do lạm dụng thuốc, và nguy cơ dường như khác nhau ở mỗi người, có nghĩa là sự nhạy cảm cá nhân đóng một vai trò lớn.
Điều trị
Điều trị những cơn đau đầu này có thể là một thách thức. Bệnh nhân thường khó tự nhận ra rằng thuốc của họ đang gây ra vấn đề. Cách tiếp cận thông thường bao gồm việc ngừng thuốc dần dần dưới sự hướng dẫn, cuối cùng là ngừng hẳn.
Điều này có vẻ khó hiểu đối với bệnh nhân, đặc biệt là khi họ mong đợi các loại thuốc giảm đau như paracetamol sẽ làm dịu cơn đau đầu. Một số người lo lắng cơn đau của họ sẽ trở nên tồi tệ hơn khi họ giảm liều. Đó là lý do tại sao việc hợp tác chặt chẽ với bác sĩ là điều cần thiết – để xác nhận chẩn đoán, theo dõi tiến trình và lên kế hoạch cho các bước điều trị tiếp theo.
Nếu bạn bị đau đầu hơn 15 ngày mỗi tháng, điều quan trọng là phải đến gặp bác sĩ đa khoa. Thảo luận kỹ lưỡng có thể giúp xác định các nguyên nhân tiềm ẩn và giải thích các kiểu triệu chứng thường gây suy nhược này. Việc ghi nhật ký đau đầu – ghi lại các triệu chứng và chi tiết hàng ngày – cũng có thể hỗ trợ chẩn đoán.
Lý do tại sao một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc giảm đau, có thể làm cho cơn đau đầu tồi tệ hơn vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhận thức được mối liên hệ đã được thiết lập rõ ràng này và tìm kiếm lời khuyên y tế.
Chỉ khi một số bệnh nhân ngừng hoàn toàn các loại thuốc nhất định, họ mới khám phá ra sự thật khó chịu: cơn đau của họ đang bị thúc đẩy bởi chính những loại thuốc mà họ phụ thuộc vào.
Dan Baumgardt là Giảng viên cao cấp tại Trường Tâm lý học và Khoa học thần kinh, Đại học Bristol, Vương quốc Anh.
Bài viết này được tái bản từ The Conversation theo giấy phép Creative Commons.
Theo 1news.co.nz