Thế giới đang ngập tràn những lời khuyên về sức khỏe và chế độ ăn uống, nhưng không ít trong số đó thiếu bằng chứng hoặc chuyên môn. Vậy làm sao để biết điều gì đáng tin cậy? Chuyên gia Claire Turnbull đã đưa ra năm câu hỏi bạn nên tự vấn trước khi làm theo bất kỳ lời khuyên nào.
Việc tiếp cận thông tin về sức khỏe và lối sống lành mạnh chưa bao giờ dễ dàng đến thế. Từ mạng xã hội, podcast, sách báo, phim tài liệu, các chương trình trực tuyến, email truyền cảm hứng cho đến những sự kiện “có gì mới”, dường như ở đâu bạn cũng có thể tìm thấy điều gì đó để học hỏi và tìm hiểu. Thế nhưng, dù lượng thông tin khổng lồ, chúng ta lại càng khó khăn hơn trong việc xác định ai hay điều gì đáng tin cậy – bởi lẽ có quá nhiều thông tin mâu thuẫn nhau. Một khoảnh khắc bạn thấy ai đó trên Instagram nói rằng carbohydrate là “kẻ thù” và nên tránh bằng mọi giá, nhưng ngay sau đó, một podcast lại nhấn mạnh tầm quan trọng của carb đối với giấc ngủ và cách ngũ cốc nguyên hạt nuôi dưỡng lợi khuẩn đường ruột.
Rồi bạn đọc một blog khẳng định hormone chẳng liên quan gì đến cân nặng, nhưng tại một sự kiện về mãn kinh với bạn bè, bạn lại được nghe rằng hormone chính là một nửa vấn đề, và nếu không giải quyết chúng, cách bạn tập thể dục và ăn uống cũng chẳng mấy tác dụng. Thật khó hiểu phải không? Đây chính là thế giới chúng ta đang sống. Một thế giới thường xuyên khiến chúng ta cảm thấy quá tải thông tin. Vậy làm thế nào để điều hướng trong mớ hỗn độn này mà không bị lạc lối, đồng thời vẫn giữ được sức khỏe tốt?
Đây là điều tôi rất tâm huyết, bởi tôi lớn lên trong môi trường y tế. Bố tôi là bác sĩ, mẹ là y tá, còn anh trai tôi là dược sĩ kiêm bác sĩ gây mê. Bệnh viện luôn là ngôi nhà thứ hai của tôi, và trong một thời gian dài, tôi cứ nghĩ rằng việc đọc các tạp chí y khoa vào ban đêm là điều mà mọi gia đình đều làm. Chuyên gia dinh dưỡng Claire Turnbull lớn lên trong một gia đình có truyền thống y học.
Từ nhỏ, tôi đã được dạy phải đặt câu hỏi về những gì mình nghe, cân nhắc chất lượng thông tin sức khỏe mà mình tiếp nhận, và ghi nhớ rằng thông tin thay đổi theo thời gian. Đây là những kỹ năng mà tôi cho rằng giờ đây còn quan trọng hơn bao giờ hết. Vì vậy, trước khi bạn coi một lời khuyên nào đó là chân lý, đây là năm câu hỏi cần đặt ra về nguồn thông tin đó:
1. Người đưa ra lời khuyên có chuyên môn gì?
Trong lĩnh vực dinh dưỡng, đây là một vấn đề lớn. Ở New Zealand, từ “chuyên gia dinh dưỡng” không được bảo hộ, vì vậy bất kỳ ai cũng có thể tự xưng là chuyên gia, ngay cả khi không có bằng cấp chính thức. Một người chỉ hoàn thành khóa học 12 tuần có thể tự mô tả mình là “đủ tiêu chuẩn”, nhưng hãy so sánh với một Chuyên gia Dinh dưỡng hoặc Chuyên gia Tiết chế được cấp phép tại New Zealand, những người đã hoàn thành từ ba đến năm năm (hoặc hơn) học toàn thời gian, thường có bằng thạc sĩ. Các chuyên gia y tế được cấp phép phải tuân thủ quy tắc đạo đức, phải ghi lại và chứng minh năng lực liên tục, cũng như chứng minh rằng họ luôn cập nhật nghiên cứu mới nhất để duy trì giấy phép hành nghề. Mặc dù hầu hết những người hoạt động trong lĩnh vực dinh dưỡng đều có thiện chí, nhưng kiến thức và kinh nghiệm của họ rất đa dạng, điều mà bạn, với tư cách là người tiếp nhận thông tin, cần phải nhận thức rõ. Điều này cũng đúng trong lĩnh vực sức khỏe rộng lớn hơn. Không phải tất cả các “bác sĩ” mà bạn nghe trên podcast hay mạng xã hội đều được đào tạo y khoa; họ có thể có bằng tiến sĩ – một thành tựu đáng kinh ngạc, nhưng không đủ điều kiện để đưa ra lời khuyên y tế.
2. Thông tin có dựa trên bằng chứng khoa học không?
Rất nhiều thông tin sức khỏe trực tuyến không chính xác. Một nghiên cứu về các tài khoản Instagram có hơn 100.000 người theo dõi cho thấy khoảng 45% bài đăng về dinh dưỡng là không chính xác, và chỉ 6% được đánh giá là chất lượng tốt. TikTok cũng không khá hơn. Một đánh giá gần đây phát hiện 97% video về giảm cân, tăng cơ và các chất bổ sung thải độc hoàn toàn không có cơ sở khoa học. Hãy hết sức cảnh giác với các giải pháp ăn kiêng “thần tốc” trên mạng xã hội.
Mặc dù tỷ lệ chính xác có thể khác nhau giữa các nghiên cứu, nhưng điểm mấu chốt là rõ ràng: phần lớn những gì được chia sẻ trực tuyến dựa trên ý kiến hoặc kinh nghiệm cá nhân, chứ không phải thông tin đáng tin cậy, cân bằng và có bằng chứng khoa học. Dù việc mọi người muốn chia sẻ những gì hiệu quả với họ là tốt, nhưng việc làm theo lời khuyên dựa trên ý kiến có thể gây hại; có thể phương pháp của người này không phù hợp với bạn; có thể điều có vẻ hiệu quả ngay lập tức lại không tốt cho cơ thể bạn về lâu dài; hoặc vì những gợi ý quá hạn chế hay ám ảnh có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của bạn. Hãy nhớ rằng mỗi người là khác nhau, và lời khuyên sức khỏe nên được điều chỉnh phù hợp với từng cá nhân, có tính đến tuổi tác, giai đoạn sống, tiền sử bệnh lý, tiền sử gia đình, lối sống và hoàn cảnh cá nhân của họ. Là một người rất thích podcast và sách, tôi cũng thấy nhiều sự khác biệt trong lĩnh vực này. Hầu hết những gì tôi nghe là các cuộc trò chuyện với các chuyên gia y tế đáng tin cậy, nhưng ngay cả khi đó, các chuyên gia cũng có thể có những quan điểm khác nhau và đôi khi đẩy một ý tưởng duy nhất đến mức cực đoan bằng cách chọn lọc nghiên cứu để chứng minh quan điểm của mình.
Cũng cần nhớ rằng một “nghiên cứu mới” hiếm khi thay đổi toàn bộ những gì chúng ta biết về một chủ đề. Không phải tất cả bằng chứng đều có giá trị như nhau. Một số nghiên cứu nhỏ, có sai sót hoặc có những hạn chế – vì vậy hãy tỉnh táo nếu bạn đang theo dõi ai đó đẩy một quan điểm đến mức cực đoan.
3. Động cơ của người đưa ra lời khuyên là gì?
Có rất nhiều người trong lĩnh vực sức khỏe và lối sống lành mạnh thực sự muốn tạo ra sự khác biệt. Nhưng đây cũng là một ngành công nghiệp có thể kiếm được rất nhiều tiền. Nếu lời khuyên bạn đang nghe có liên quan đến việc mua một sản phẩm nào đó, hãy tạm dừng và suy nghĩ. Không phải kim chỉ nam đạo đức của ai cũng hướng đúng khi có lợi nhuận liên quan. Đặc biệt cảnh giác với những người sử dụng nỗi sợ hãi trong nội dung của họ. Đó là một cách tuyệt vời để thu hút sự chú ý, đặc biệt trên mạng xã hội nơi các thuật toán ưu tiên tương tác hơn là sự thật. Nếu ai đó tuyên bố rằng mọi thứ bạn biết đều sai và họ đã khám phá ra một “bí mật thần kỳ”, và giải pháp tiện lợi liên quan đến việc mua sản phẩm của họ, hãy bật cảnh báo cao độ.
4. Đây có phải là thông tin mới nhất về chủ đề này không?
Khoa học phát triển, và thông tin đáng tin cậy cũng thay đổi theo thời gian. Ví dụ, chúng ta từng nghĩ trứng làm tăng cholesterol, nhưng khi có nhiều nghiên cứu vững chắc hơn, giờ đây chúng ta biết rằng điều đó không đúng với hầu hết mọi người. Điều đó không có nghĩa là các chuyên gia y tế đã nói dối bạn trước đây; nó chỉ đơn giản là khi chúng ta tìm hiểu thêm, các khuyến nghị sẽ thay đổi. Đáng tiếc, sự phát triển tự nhiên này thường bị những người ít hiểu biết về khoa học lợi dụng để hạ thấp uy tín của các chuyên gia chân chính, những người chỉ đơn thuần chia sẻ bằng chứng tốt nhất có sẵn tại thời điểm đó.
5. Người đưa ra thông tin có thiên vị không?
Ngay cả những chuyên gia y tế giàu kinh nghiệm cũng mang theo quan điểm riêng của họ, được định hình bởi kinh nghiệm và niềm tin cá nhân. Khi một người quá chuyên sâu vào một lĩnh vực cụ thể, đôi khi họ có thể tập trung đến mức mất đi cái nhìn tổng thể. Khi tôi tiếp cận thông tin mới, tôi luôn dành thời gian để xem xét nền tảng, kinh nghiệm và giai đoạn cuộc đời của người chia sẻ. Ví dụ, giống như việc khó chấp nhận lời khuyên nuôi dạy con cái từ một người chưa từng làm cha mẹ, nếu bạn ở độ tuổi 40 hoặc 50 đang phải cân bằng công việc, gia đình và những thay đổi ở tuổi trung niên, lời khuyên sức khỏe từ một người có ảnh hưởng trẻ tuổi với lối sống rất khác có thể không phải lúc nào cũng phù hợp nhất với bạn – ngay cả khi lời khuyên đó có thiện ý.
Tóm lại, trước khi vội vàng áp dụng một chế độ ăn kiêng hay xu hướng sức khỏe mới, bạn nên tự hỏi: Ai đang nói điều này? Họ có bằng cấp gì? Bằng chứng là gì? Họ có thể đang cố gắng bán cái gì không? Và quan trọng nhất – điều này có thực sự phù hợp với tôi không?
Claire Turnbull có bằng Cử nhân Khoa học (Danh dự) về Dinh dưỡng học, là Chuyên gia Dinh dưỡng được cấp phép tại New Zealand, tác giả sách bán chạy và diễn giả.
Theo 1news.co.nz