Biện minh cho khoản chi khổng lồ vào đường sá: Chỉ là ‘phép tính tiện lợi’ hay người dân chưa nhìn ra bức tranh toàn cảnh?
Nếu bạn là người nắm giữ ngân sách chính phủ, bạn sẽ biết có vô vàn khoản mục cần đến nguồn tiền đó. Nhưng trong khi các y tá, giáo viên và lính cứu hỏa đang phản đối về tình trạng cơ sở hạ tầng xuống cấp trầm trọng, thì nhiều người khác lại đang hoang mang trước hóa đơn ngày càng tăng vọt cho các Tuyến đường trọng điểm quốc gia. Ước tính mới nhất cho thấy chỉ 17 tuyến đường đã tiêu tốn từ 44 đến 54 tỷ USD.
Con số này tương đương với chi phí xây dựng lại 23 Bệnh viện Dunedin, hoặc gấp rưỡi giá trị của toàn bộ hệ thống đường cao tốc dài 11.000 km hiện có của New Zealand.
Trong hai năm qua, chi phí của 8 tuyến đường đã tăng thêm 5 tỷ USD (dù chưa hề động thổ). Một phần nguyên nhân là do các ước tính ban đầu dựa trên số liệu cũ, nhưng cũng bởi lạm phát cơ sở hạ tầng kể từ sau đại dịch COVID-19 đã tăng phi mã.
Thủ tướng Christopher Luxon cho biết, điều quan trọng là chúng ta cần hành động ngay để đảm bảo cơ sở hạ tầng của đất nước sẵn sàng cho tương lai.
Marc Daalder, phóng viên chính trị cấp cao của Newsroom, cho biết có nhiều yếu tố đằng sau việc tăng chi phí này.
Ông Daalder giải thích: “Đối với một số dự án, phạm vi đã được mở rộng hoặc thay đổi, nên chúng sẽ trông khác so với dự kiến ban đầu. Một số ước tính chi phí mà Đảng Quốc gia dựa vào trong chiến dịch tranh cử đã rất cũ, thậm chí có từ năm 2015, vì vậy rõ ràng chúng ta đã trải qua một đợt lạm phát đáng kể kể từ đó. Thời gian trôi qua kể từ khi các ước tính chi phí được phát triển và một quy trình chuyên sâu hơn đã được thực hiện để hiểu rõ hơn về chi phí thực tế của các dự án này, kết quả là chúng ta nhận được những con số cao hơn nhiều so với dự kiến ban đầu.”
Có một dự án đang ngốn phần lớn trong số hàng tỷ USD này, đó là hành lang Northland. Dự án được chia thành ba giai đoạn, với tổng chi phí ước tính từ 18 đến 22 tỷ USD.
Có lập luận cho rằng đã đến lúc Northland cần được đảm bảo kết nối đường bộ, nhưng các nhà vận động như Matt Lowrie, giám đốc Greater Auckland, cho rằng đây là một khoản chi quá lớn cho một con đường dự kiến có lưu lượng giao thông thấp hơn hầu hết các tuyến đường huyết mạch của Auckland.
Ông nói: “Chúng ta đơn giản là không thể chi 15 – 20 tỷ USD cho một con đường duy nhất chỉ có trung bình 10.000 – 15.000 lượt xe mỗi ngày. Chúng ta cần tìm ra các giải pháp có thể cung cấp dịch vụ chất lượng tốt hơn… nhưng liệu có nên xây dựng ngay một đường cao tốc bốn làn lớn hay chúng ta nên xem xét các lựa chọn khác trước? Điều đó bao gồm việc nắn thẳng các khúc cua, lắp đặt các biện pháp an toàn, bổ sung thêm làn vượt. Đó là những loại công việc chúng ta thường xuyên thực hiện trên nhiều đoạn của mạng lưới đường bộ.”
Cơ quan Giao thông Vận tải New Zealand (NZTA) cho biết hành lang Northland sẽ giúp rút ngắn 38 phút thời gian di chuyển từ Te Hana đến Whangārei. Tuy nhiên, theo Google Maps, chuyến đi này chỉ mất 59 phút – một con số rút ngắn thời gian dường như bất khả thi.
Tuy nhiên, các chi tiết nhỏ cho thấy 38 phút chỉ được tiết kiệm nếu bạn di chuyển trong tình trạng kẹt xe nối đuôi nhau vào dịp lễ, còn nếu không tắc nghẽn, thời gian tiết kiệm chỉ vỏn vẹn 8 phút.
Ông Lowrie cho rằng việc biện minh chi phí cho việc xây dựng các con đường này đã bị ‘làm đẹp bằng những phép tính tiện lợi‘, với những thay đổi trong cách tính Tỷ lệ Lợi ích/Chi phí (BCR) do Bộ Tài chính ban hành hồi đầu năm nay.
Ông nói: “Điều mà chính phủ đã làm thông qua các quan chức là thay đổi các tỷ lệ đó để có lợi hơn cho các dự án lớn.”
Thay vì được cân nhắc dựa trên lợi ích 30 năm, phép tính này đã được kéo dài ra 60 năm, và các tỷ lệ khác cũng đã được điều chỉnh. Các tiêu chí đã thực sự được hạ thấp đáng kể.
“Điều đó có nghĩa là các dự án lớn này bỗng nhiên trông khả thi hơn rất nhiều… dưới thời các chính phủ trước, những dự án này sẽ không bao giờ được xây dựng dựa trên các kết quả kinh tế.'”
BCR chỉ là một khía cạnh trong việc đánh giá một dự án, và ông Lowrie đã thảo luận chi tiết hơn trong podcast The Detail vào thứ Ba.
Lập luận phản biện cho vấn đề này là chúng ta đã đánh giá thấp lợi ích từ các cơ sở hạ tầng như vậy. Nick Leggett, Giám đốc điều hành của Infrastructure New Zealand, cho rằng các thông số của BCR có thể khá hạn hẹp, và có những yếu tố khác mà chúng ta nên xem xét.
Ông cho rằng chúng ta chưa truyền đạt đủ tốt giá trị của các dự án này.
Ông nói: “Chúng ta không vẽ ra một bức tranh rõ ràng – người dân không thể hiểu tại sao chúng ta lại làm những điều này. Nếu người dân không thấy được lợi ích, nếu chúng không được giải thích rõ ràng… họ sẽ không chấp nhận, và tất cả những gì họ thấy chỉ là chi phí. Tôi nghĩ có một khía cạnh văn hóa trong vấn đề này ở New Zealand. Chúng ta thường than vãn về chi phí của mọi thứ và có lẽ phải 10 năm sau khi công trình được xây dựng, chúng ta mới thấy được giá trị thực sự của nó.'”
Ông dẫn chứng việc xây dựng Cầu cảng Auckland, vào thời điểm đó bị coi là quá đắt đỏ và không mang lại đủ lợi tức đầu tư. Dự án vẫn được tiến hành với việc thu phí – “nó đã dẫn đến sự phát triển của toàn bộ khu North Shore,” ông nói.
“Năm phần trăm nền kinh tế New Zealand di chuyển qua cây cầu đó mỗi ngày. Và nếu nó gặp sự cố – và có nguy cơ nó sẽ gặp sự cố, nó không thể tồn tại mãi mãi – thì đó sẽ là một thảm họa, không chỉ cho Auckland mà cho cả New Zealand,’ ông nhấn mạnh.
Một ví dụ khác mà ông đưa ra là Transmission Gully.
Một báo cáo của Infometrics do Infrastructure NZ ủy quyền cho biết, kể từ khi mở cửa ba năm trước, đoạn đường cao tốc này không ghi nhận trường hợp tử vong nào, số vụ chấn thương nghiêm trọng giảm đáng kể và mang lại lợi ích kinh tế ước tính 173 triệu USD mỗi năm nhờ giảm thời gian kẹt xe.
Ông cũng chỉ ra rằng đất nước chỉ có thể đủ khả năng chi trả cho khả năng chống chịu tốt hơn, dân số già hóa và các dịch vụ công trong y tế, giáo dục nếu chúng ta phát triển như một quốc gia, và ‘cơ sở hạ tầng chính là xương sống của sự phát triển đó’.
Theo rnz.co.nz