Dù chính phủ đã có những thay đổi nhằm khuyến khích cạnh tranh trong ngành siêu thị, vẫn còn nhiều hoài nghi về khả năng xuất hiện một đối thủ lớn đủ sức phá vỡ thế độc quyền kép, theo nhận định của Djavlonbek Kadirov.
Khoảng một tháng trước, chính phủ đã công bố các siêu thị mới sẽ đủ điều kiện được phê duyệt nhanh nhằm thúc đẩy cạnh tranh thực sự trong ngành. Có lẽ còn quá sớm để thấy được tiến bộ, nhưng không quá sớm để đặt câu hỏi về mức độ thành công của cách tiếp cận này.
Bộ trưởng Tài chính Nicola Willis cho biết vào tháng 8 rằng chỉ một cửa hàng Costco ở Tây Auckland đã thay đổi đáng kể động lực cạnh tranh trong khu vực.
Dù việc phê duyệt nhanh có thể giải quyết các vấn đề về quy hoạch thương mại, quy trình cấp phép chậm chạp và các quy định đã gây khó khăn cho các đối thủ tiềm năng, nhưng không có gì đảm bảo một người chơi lớn sẽ xuất hiện.
Trong khi đó, người tiêu dùng sẽ tiếp tục phải trả giá cho thế độc quyền kép siêu thị giữa Foodstuffs và Woolworths.
Cũng không chắc rằng những thay đổi được Ủy ban Thương mại đề xuất đối với Quy tắc Cung ứng Hàng tạp hóa sẽ giải quyết được vấn đề cốt lõi. Những thay đổi này chủ yếu nhằm mục đích tái cân bằng quyền lực đàm phán giữa các nhà cung cấp và các siêu thị lớn, chứ không phải giảm giá đáng kể cho người tiêu dùng.
Ủy ban Thương mại cũng đang tiến hành điều tra về cách thức hoạt động của thị trường bán buôn, do những lo ngại về việc các siêu thị lớn đang hạn chế khả năng tiếp cận các lợi ích như chiết khấu nhà cung cấp, giảm giá và thanh toán khuyến mại của các nhà bán lẻ nhỏ hơn.
Mặc dù cải cách ở mặt này có thể hiệu quả, nhưng xu hướng các nhà bán lẻ nhỏ hơn điều chỉnh chiến lược giá của họ theo các chuỗi siêu thị lớn – được gọi là “động lực dẫn dắt giá” – có thể làm suy yếu bất kỳ áp lực giảm giá bán lẻ nào.
Về cơ bản, bất kỳ sự sắp xếp lại nhỏ nào cũng sẽ điều chỉnh lại cán cân quyền lực giữa nhà cung cấp, nhà bán buôn và nhà bán lẻ. Nhưng người tiêu dùng có thể sẽ nhận được ít lợi ích trực tiếp.
Một Đối Thủ Cạnh Tranh Thực Sự
Tuy nhiên, một giải pháp có thể hiệu quả là một chuỗi cửa hàng tạp hóa thuộc sở hữu công cộng, với nhiệm vụ rõ ràng là kích thích cạnh tranh thực sự. Để dễ hình dung, hãy gọi nó là “doanh nghiệp cung ứng cộng đồng”.
Mô hình này có thể được thiết kế như một tập đoàn gồm các trung tâm bán buôn, mạng lưới phân phối và cửa hàng bán lẻ. Bằng cách tận dụng các công nghệ hậu cần và bán lẻ tiên tiến, nó có thể đạt được hiệu quả đáng kể.
Tiềm năng, điều này có thể đẩy biên lợi nhuận gộp xuống mức 4–7%, so với mức biên lợi nhuận 55% hoặc hơn trên từng mặt hàng mà các nhà bán lẻ lớn đang hưởng.
Ưu tiên chính của một doanh nghiệp như vậy là vận chuyển hàng hóa hiệu quả từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng. Nó sẽ có lợi thế cạnh tranh nhờ hiệu quả hoạt động, chi phí tiếp thị tối thiểu, hợp đồng nhà cung cấp được tinh gọn và mức lương điều hành có giới hạn.
Ý tưởng cơ bản này không hề mới. Các chính phủ thường xuyên can thiệp vào các thị trường nơi doanh nghiệp tư nhân thất bại, thường là để ngăn chặn rủi ro hệ thống hoặc các chi phí xã hội không thể chấp nhận được.
Các ví dụ bao gồm việc giải cứu Ngân hàng New Zealand vào những năm 1990 và Air New Zealand vào năm 2002. Nhà máy luyện nhôm Tiwai Point được hưởng giá năng lượng ưu đãi để duy trì hoạt động. Theo chương trình bảo lãnh tiền gửi bán lẻ của chính phủ (2008–2011), các nhà đầu tư vào chín công ty tài chính phá sản đã được hoàn trả gần 2 tỷ đô la New Zealand.
Nhưng logic của ngành siêu thị thì rõ ràng hơn. Doanh nghiệp cung ứng cộng đồng của chúng ta sẽ không phải là một công ty độc quyền hay cửa hàng nhà nước phân phát khẩu phần. Nó sẽ là một người tham gia thị trường “không cầu kỳ”, có kỷ luật với một nhiệm vụ duy nhất: buộc giá giảm và đảm bảo khả năng tiếp cận hàng hóa thiết yếu với giá cả phải chăng.
Không giống như các chuỗi siêu thị hiện có, nó sẽ không cạnh tranh về thương hiệu hay các chương trình khách hàng thân thiết. Trọng tâm của nó sẽ là các sản phẩm chung, hàng thiết yếu và hàng hóa giá rẻ – những loại mà các hộ gia đình gặp khó khăn đang cần.
Bằng cách vận hành một hệ thống thị trường như một hàng hóa công cộng, nó sẽ tạo ra không gian rộng rãi cho các công ty khác đổi mới và khác biệt hóa. Trên thực tế, nó sẽ neo giữ thị trường bằng cách thiết lập một mức giá sàn phải chăng, đồng thời vẫn khuyến khích các nhà khai thác tư nhân cạnh tranh ở mức cao hơn.
Thị Trường Là Hàng Hóa Công Cộng
Đã có những tiền lệ rõ ràng cho điều này đang hoạt động ở trung tâm của chủ nghĩa tư bản thị trường toàn cầu, đó là Hoa Kỳ.
Sáng kiến Tài trợ Thực phẩm Lành mạnh (Healthy Food Financing Initiative) được thành lập vào năm 2014 để hỗ trợ các dự án cửa hàng tạp hóa công cộng nhằm cải thiện an ninh lương thực ở các “vùng thiếu thực phẩm” (những khu vực hạn chế tiếp cận sản phẩm tươi sống và giá cả phải chăng). Kể từ đó, sáng kiến này đã cấp 320 triệu USD tiền tài trợ và 1 tỷ USD tài chính cho khoảng 1000 dự án cửa hàng tạp hóa và bán lẻ thực phẩm trên 48 tiểu bang.
Bang Illinois đã tiến xa hơn vào năm 2024, thông qua Đạo luật Sáng kiến Cửa hàng tạp hóa để tài trợ cho các siêu thị công cộng mới. Thị trấn nhỏ Venice trong bang đã nhận được 2,4 triệu USD để xây dựng một siêu thị.
Và tại New York, ứng cử viên thị trưởng nổi tiếng Zohran Mamdani muốn kiềm chế chi phí thực phẩm tăng cao bằng các cửa hàng tạp hóa thuộc sở hữu thành phố. Những cửa hàng này sẽ không phải trả tiền thuê hoặc thuế tài sản, giao dịch với giá bán buôn thông qua các kho trung tâm và hợp tác với các nhà cung cấp địa phương để giữ giá thấp.
Để hoạt động hiệu quả tại New Zealand, một doanh nghiệp cung ứng cộng đồng sẽ cần được thiết kế như sau:
- Một doanh nghiệp sinh ra để cạnh tranh, đủ lớn để tận dụng lợi thế kinh tế theo quy mô ngay từ đầu.
- Một nhà điều hành trong cả lĩnh vực bán lẻ và bán buôn.
- Một trung tâm hậu cần hiện đại triển khai các công nghệ phân phối và bán lẻ mới nhất.
- Một thực thể công cộng có sự hỗ trợ của pháp luật, có khả năng tồn tại trong một thị trường khắc nghiệt.
- Một “điểm tựa” cộng đồng hoạt động với các bên liên quan (hội đồng, nhóm tình nguyện) để duy trì lòng tin và sự tham gia.
Vai Trò Của Nhà Nước
Chủ nghĩa tư bản được cho là phát triển mạnh nhờ cái mà các nhà kinh tế gọi là “cạnh tranh khả thi”. Trong bất kỳ lĩnh vực nào, điều đó bao gồm ít nhất bảy đến chín công ty lớn và nhiều công ty nhỏ hơn, với thị phần của công ty lớn nhất không vượt quá 10%.
Trong trường hợp không có những điều kiện như vậy, sự can thiệp của nhà nước là hợp lý, bao gồm cả việc thành lập một doanh nghiệp thuộc sở hữu công cộng để kích thích cạnh tranh thực sự.
Trong những năm gần đây, các chính phủ ngày càng khẳng định lại vai trò của mình trong nền kinh tế để bảo vệ phúc lợi người tiêu dùng. Từ năm 2000 đến 2023, số lượng doanh nghiệp nhà nước trong số 500 công ty lớn nhất thế giới đã tăng từ 34 lên 126, kiểm soát 53,5 nghìn tỷ USD tài sản và tạo ra hơn 12 nghìn tỷ USD doanh thu.
Ngành hàng tạp hóa của New Zealand chắc chắn sẽ được hưởng lợi từ một hệ thống thị trường ưu tiên người tiêu dùng bằng cách sử dụng các nguồn lực của nhà nước để khuyến khích cạnh tranh thực sự, khả thi.
Djavlonbek Kadirov là Giảng viên cao cấp ngành Marketing tại Đại học Victoria Wellington (Te Herenga Waka).
Theo 1news.co.nz