Cố Thủ tướng Jim Bolger đang được tưởng nhớ vì vai trò then chốt của ông trong mối quan hệ giữa Hoàng gia (Crown) và người Māori.
Ông Bolger qua đời hôm qua ở tuổi 90. Ông lãnh đạo Đảng Quốc gia từ năm 1986 và giữ chức Thủ tướng trong bảy năm từ năm 1990. Trong thời gian này, ông thường xuyên đối đầu với các đồng nghiệp khi họ phản đối người Māori.
Với tư cách Thủ tướng, ông Bolger đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình lại mối quan hệ giữa Hoàng gia và người Māori, ký kết các thỏa thuận Hiệp ước đầu tiên với Waikato Tainui và Ngāi Tahu.
Chủ tịch điều hành Waikato-Tainui, Tukoroirangi Morgan, cho biết ông Bolger cam kết giải quyết những bất công lịch sử và tư duy của ông về các vấn đề Hiệp ước mang tính đột phá.
Tā Tīpene O’Regan là người đã đàm phán thỏa thuận lịch sử Ngāi Tahu, được ký kết vào năm 1998.
Ông O’Regan chia sẻ với chương trình Nine to Noon rằng ông Bolger làm việc với “một khuôn khổ tư duy sâu sắc”.
“Tôi nghĩ ông ấy có lẽ là một trong những người đọc nhiều nhất và hiểu biết rộng nhất mà tôi từng làm việc cùng.”
Ông O’Regan sớm nhận ra rằng một người đàn ông Công giáo bảo thủ có thể có tác động lớn đến mối quan hệ giữa Hoàng gia và người Māori, và nhanh chóng bị ấn tượng bởi “lòng dũng cảm trí tuệ” cùng “tầm nhìn rộng” của ông Bolger.
Khi ông Bolger phụ trách danh mục thủy sản, ông O’Regan nhận thấy ông Bolger có “một trí óc tìm tòi và ham học hỏi, điều đó đã gây ấn tượng với tôi khá sớm”.
O’Regan tin rằng gốc gác Ireland của ông Bolger có thể đã ảnh hưởng lớn đến ông trong việc nhận ra tác động của quá trình thuộc địa hóa đối với một quốc gia.
Kaikōura, November 1997. – Photo: Supplied / Ngai Tahu
Về việc cải thiện tình hình cho người Māori, ông Bolger hành động dựa trên niềm tin rằng đó là “điều đúng đắn cần làm” và “ông ấy đã đứng lên bảo vệ quan điểm của mình trước chính đội ngũ của mình” khi cần thiết.
Ông O’Regan cho biết, ông Bolger cũng có sự hiểu biết sâu sắc về lịch sử của Aotearoa, không giống như nhiều chính trị gia khác.
“James Brendan Bolger không bao giờ có thể bị coi là một người thiếu hiểu biết.”
‘Tôi đã khóc như mưa’
O’Regan kể rằng có rất nhiều yếu tố tiêu cực trong quá trình đàm phán thỏa thuận Hiệp ước của Ngāi Tahu, và ông Bolger đôi khi phải vượt quyền các đồng nghiệp của mình.
“Ông ấy có biệt tài xử lý những tình huống như vậy, và những ký ức về các sự việc khó chịu đó đã ùa về trong tâm trí tôi kể từ khi tin tức được công bố.”
O’Regan không muốn đi sâu vào chi tiết những “yếu tố tiêu cực” đó, chỉ nói rằng ông Bolger có biệt tài xử lý những tình huống như vậy.
Ông là một người rất tập trung khi đàm phán và đáng được tôn trọng.
Ông Bolger đang ở giàn khoan khí Maui khi Sir Tipene (trước đây được biết đến là Steve) và hội đồng của ông thông báo qua điện thoại từ Christchurch rằng họ đã đồng ý với thỏa thuận Ngāi Tahu.
“Tôi chỉ nghe thấy… ‘kia ora Steve, xong rồi, chúng ta sẽ hoàn tất mọi thứ sớm thôi’… Tôi bước ra ngoài, nhìn xuống sông Avon và khóc như mưa… Tôi sẽ không bao giờ quên sự chính trực cốt lõi của Jim Bolger.”
O’Regan cho biết họ đã trở thành những người bạn tốt và duy trì liên lạc cho đến cuối đời ông Bolger. O’Regan nhận định, ông Bolger không hề mất đi năng lực trí tuệ nào ở giai đoạn cuối đời.
the signing of the Tainui Treaty settlement, in 1995. – Photo: The Dominion Post /
John Nicholson
‘Ông ấy thực sự đã mở ra cánh cửa cơ hội’
Chủ tịch điều hành Waikato-Tainui, Tukoroirangi Morgan, cho biết ông Bolger đã đấu tranh chống lại làn sóng hiểu lầm và bất khoan dung để giải quyết những khiếu nại còn tồn đọng của người Māori.
“Ông ấy sẽ được người Waikato và người Māori trên khắp đất nước nhớ đến như người đã mở ra cánh cửa cơ hội để những bất bình lịch sử của chúng tôi có thể được đàm phán và giải quyết vĩnh viễn.”
“Ông ấy sẽ là người đã thay đổi vận mệnh của người Māori, người đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa và đảm bảo rằng Hiệp ước Waitangi được thể hiện một cách thiết thực, trở thành nền tảng và bước đệm cho việc giải quyết những bất bình lịch sử của chúng tôi.”
Năm 1995, ông Bolger và Te Arikinui Te Atairangikaahu đã ký Thỏa thuận Giải quyết Khiếu nại Raupatu Waikato-Tainui, đây là khiếu nại lịch sử đầu tiên về Hiệp ước được giải quyết với Hoàng gia.
Morgan nói rằng điều đó cho thấy bản chất của một người thực sự cam kết giải quyết những bất công lịch sử, bao gồm việc mất 1,2 triệu mẫu đất và việc chiếm đoạt “báu vật quý giá nhất” của Tainui, sông Waikato.
AFP / Pool / Jack Dabaghian
“Thủ tướng Bolger đến từ một thế hệ lãnh đạo mà lời nói của họ có trọng lượng. Khi ông ấy nói, đó là sự thật thà, ông ấy giữ lời hứa, đáng tin cậy và nói với sự chính trực. Bạn không thể nói điều đó về các nghị sĩ thời hiện đại.”
Thập niên 90 là một giai đoạn đầy biến động đối với các vấn đề Hiệp ước, bao gồm việc tạo ra “quỹ tài chính” (fiscal envelope) giới hạn việc giải quyết tất cả các khiếu nại lịch sử ở mức 1 tỷ đô la.
Tuy nhiên, Morgan cho biết tư duy của ông Bolger về các vấn đề Hiệp ước mang tính đột phá.
“Tôi nghĩ ông Bolger đã trở thành Thủ tướng đầu tiên tạo ra động lực và kỳ vọng trong cộng đồng Māori rằng cuối cùng những bất bình lịch sử của chúng tôi sẽ được giải quyết một cách khoan dung và thấu hiểu hơn nhiều.”
“Ông ấy thực sự đã đứng ở cánh cửa cơ hội và cho phép người dân của chúng tôi bước qua cánh cửa đó.”
TỰ HÀO NHẤT VỀ CÔNG VIỆC VỚI NGƯỜI MĀORI – SIR JOHN KEY
Key cho biết, trong tất cả các cuộc thảo luận của ông với Bolger, ký ức đọng lại là niềm vui mà ông Bolger có được xung quanh các mối quan hệ sắc tộc và Hiệp ước.
Ông nói rằng ông Bolger đã có những bước đi dũng cảm và táo bạo trong việc tôn vinh mối quan hệ giữa Hoàng gia và Hiệp ước.
“Ông ấy vô cùng tự hào về công việc mình đã làm với Sir Doug Graham… và thực sự cảm thấy điều đó đã mang tính chuyển đổi đối với New Zealand.”
Parsons-King
Bolger tin rằng những bất công đã xảy ra và ông nhìn thấy tiềm năng thực sự ở người Māori. Ông tin rằng họ sẽ đạt được thành công nếu tiền được chuyển đến họ thông qua các tổ chức iwi (bộ lạc) và điều này đã trở thành hiện thực, Key cho biết. Ông cũng cam kết đảm bảo rằng họ tận dụng tối đa các cơ hội giáo dục.
“Ông ấy muốn trao quyền cho người Māori và giúp đỡ các thế hệ tương lai… Jim không ngại bày tỏ quan điểm và thúc đẩy những quan điểm không phải lúc nào cũng phù hợp với mọi người ủng hộ Đảng Quốc gia hay mọi người dân New Zealand.”
Quan điểm của Key cũng được Phó Thủ tướng của ông Bolger, Sir Don McKinnon, đồng tình.
McKinnon nói với Morning Report rằng một trong những di sản lớn nhất của ông Bolger là cam kết tích cực của ông trong việc giải quyết các khiếu nại Hiệp ước liên quan đến đất bị tịch thu, mặc dù có sự chia rẽ đồng đều giữa những người ủng hộ và phản đối trong nội bộ đảng của ông.
“Đó là điều đúng đắn cần làm… chúng tôi vẫn không được lòng dân vì điều đó trong suốt gần 20 năm,” McKinnon nói.
Theo rnz.co.nz