Các chuyên gia hiến pháp cho rằng những thay đổi đối với Dự luật Tiêu chuẩn Quy định không giúp khắc phục những thiếu sót của nó, và cách thức xây dựng dự luật mang nặng tính ý thức hệ khiến nó khó có thể tạo ra tác động lâu dài.
Đảng New Zealand First cũng cam kết sẽ vận động cho những thay đổi sâu rộng hơn, vì vậy ngay cả khi liên minh cầm quyền tiếp tục nắm quyền – trì hoãn việc bãi bỏ luật – dự luật cuối cùng có thể sẽ rất khác.
David Seymour, người ủng hộ dự luật, khi nói về các sửa đổi được ủy ban lựa chọn đề xuất, đã gọi chúng là “đôi bên cùng có lợi”.
RNZ được biết, những thay đổi này chủ yếu đến từ Đảng New Zealand First. Hồi tháng 7, Seymour đã viện dẫn các điều khoản trong thỏa thuận liên minh đảm bảo rằng “Dự luật” Tiêu chuẩn Quy định sẽ được thông qua – ngụ ý rằng ông tin các đối tác của mình không thể yêu cầu thay đổi.
Ông gạt bỏ những câu hỏi về việc liệu những thay đổi này có phải là một sự nhượng bộ hay không.
“Tôi không bàn về những từ ngữ mang tính định danh: liệu đó có phải là sự nhượng bộ hay những điều chỉnh nhỏ. Tôi muốn nói về bản chất vấn đề hơn. Tất cả các nguyên tắc vẫn còn đó. Cơ chế hoạt động của dự luật vẫn còn đó, và những thay đổi, nếu có, chỉ củng cố thêm cho dự luật.”
Seymour cho rằng việc dự luật được thông qua vào cuối năm nay sẽ cải thiện hệ thống dân chủ.
“Hãy nhìn xem, đây là một khối lượng công việc lớn. Đã có rất nhiều chiến dịch gây sợ hãi nhưng cuối cùng, tất cả những gì chúng ta sẽ thấy là trách nhiệm giải trình mạnh mẽ hơn nhiều trước Quốc hội khi một chính phủ muốn ban hành luật hạn chế quyền sở hữu tài sản của người dân. Đó là một điều vô cùng quan trọng đối với bất kỳ nền dân chủ nào.”
Tuy nhiên, Giáo sư luật Dean Knight từ Đại học Victoria Wellington lại không kỳ vọng dự luật này sẽ có tác động lâu dài.
Ông nói: “Tôi nghĩ nó sẽ chỉ là một chú thích nhỏ trong lịch sử.”
“Đây là một dự án tâm huyết của một đảng phái cụ thể trong nhiều thập kỷ và bất kỳ ai nhìn nhận công bằng về những gì đang cố gắng đạt được đều chỉ ra rằng nó sẽ thất bại về mặt hiến pháp trong việc cải thiện chất lượng luật pháp, và nó đang cấy ghép – một quan điểm ý thức hệ cụ thể.”
Ông cho biết, những thay đổi từ ủy ban lựa chọn “chỉ mang tính chất nhỏ nhặt”.
“Theo quan điểm của tôi, báo cáo của ủy ban lựa chọn là bằng chứng rõ ràng hơn cho thấy dự luật này là một dự án giáo điều được thiết kế để làm chệch hướng chính trị của quá trình lập pháp, chứ không phải là một nỗ lực chân thành nhằm cải thiện chất lượng luật pháp và quy định hoặc mở ra một khuôn khổ hiến pháp mới cho việc ban hành luật tốt.”
“Nó sẽ thất bại với tư cách là một công cụ hiến pháp bởi vì nó không thực sự nỗ lực một cách thiện chí để cải thiện chất lượng luật pháp và quy định. Nó nhằm mục đích đưa vào một quan điểm ý thức hệ cụ thể về việc nhà nước nên điều chỉnh những gì và như thế nào – và nó sẽ không tồn tại quá nhiệm kỳ của chính phủ hiện tại.”
Giáo sư Andrew Geddis từ Đại học Otago cũng tỏ ra hoài nghi về những tác động lâu dài của dự luật.
“Nếu có sự thay đổi chính phủ, dự luật này sẽ bị bãi bỏ – và nó sẽ chỉ tồn tại trong vài tháng, sau đó chúng ta sẽ quay trở lại cách giải quyết các vấn đề này như trước đây.”
“Nếu chính phủ hiện tại tái đắc cử và dự luật này tiếp tục có hiệu lực trong một nhiệm kỳ nữa, dần trở thành một phần trong cách thức hoạt động của chính phủ, thì có thể nó sẽ được xem là ‘à vâng, đây chỉ là cách chúng ta làm luật’… nếu dự luật thực sự hiệu quả trong việc tạo ra sự thay đổi văn hóa đó, bạn sẽ kỳ vọng nó sẽ tồn tại ít nhất một thời gian sau khi luật cơ bản bị bãi bỏ.”
Những thay đổi
Những người đệ trình có ba lời chỉ trích chính đối với dự luật: thứ nhất, nó đặt hệ tư tưởng của đảng ACT lên trên các nguyên tắc liên quan khác, bao gồm cả những nguyên tắc trong Te Tiriti o Waitangi; thứ hai, nó có thể làm nghiêng cán cân có lợi cho các tập đoàn lớn; và thứ ba, nó sẽ chỉ làm tăng chi phí và sự chậm trễ trong quá trình lập pháp.
Ủy ban Tài chính và Chi tiêu đã đưa ra khuyến nghị sửa đổi vào thứ Sáu:
- Bồi thường cho việc thu hồi tài sản chỉ nên được áp dụng trong các trường hợp “nghiêm trọng”.
- Làm rõ rằng các nguyên tắc không được đưa vào dự luật – như Hiệp ước Waitangi – cũng có thể được xem xét khi có liên quan.
- Làm rõ hơn rằng luật về Khu vực Biển và Bờ biển, và các Thỏa thuận Hiệp ước bao gồm các khu bảo tồn mātaitai bị loại trừ, với các luật bị loại trừ sẽ được liệt kê cụ thể.
- Hoãn việc thành lập Hội đồng Tiêu chuẩn Quy định – cơ quan sẽ giám sát việc rà soát các quy định – cho đến sau khi Bộ Quy định cung cấp các tuyên bố “Trách nhiệm giải trình về Tính nhất quán” vào giữa năm 2026.
- Hội đồng và chủ tịch sẽ do Toàn quyền bổ nhiệm theo đề nghị của bộ trưởng, thay vì do bộ trưởng trực tiếp bổ nhiệm.
- Nhiệm kỳ của các thành viên hội đồng sẽ được thay đổi thành 5 năm, phù hợp với Đạo luật Các Tổ chức Hoàng gia (CEA), thay vì 3 năm – và việc bãi nhiệm thành viên cũng phải vì “lý do chính đáng” theo định nghĩa của CEA, thay vì hoàn toàn theo ý muốn của bộ trưởng, với lý do được cung cấp.
- Dự luật sẽ được sửa đổi để làm rõ rằng hội đồng phải hoạt động độc lập.
Giáo sư Geddis cho biết, việc nâng ngưỡng bồi thường cho các trường hợp “thu hồi” – khi thay đổi luật pháp ảnh hưởng đến khả năng hưởng dụng tài sản của người dân – lên mức “nghiêm trọng” chỉ làm dấy lên thêm những câu hỏi “về thời điểm một tác động quy định nào đó đối với tài sản đạt đến mức độ đó”.
Ông cho biết Tòa án Tối cao trước đây đã phán quyết rằng một thứ chỉ được coi là thu hồi nếu “nó bao trùm đến mức về cơ bản bạn không thể sử dụng tài sản của mình chút nào”, và không rõ liệu định nghĩa đó có tiếp tục được sử dụng dưới ngưỡng “nghiêm trọng” hay không.
Tiến sĩ Knight cho rằng sự thay đổi này “cùng lắm chỉ là hình thức”.
“Ý tưởng về việc thu hồi theo quy định là một vấn đề gây tranh cãi, và trên bình diện quốc tế, đây là điều không nằm trong truyền thống dân chủ của Aotearoa New Zealand, nơi thường sử dụng ngưỡng trưng thu đất thực tế để kích hoạt bồi thường.”
Rillstone
Về những thay đổi nhằm làm rõ rằng các nguyên tắc không được đưa vào RSB (Dự luật Tiêu chuẩn Quy định) cũng có thể được xem xét, ông nói rằng các nguyên tắc trong RSB vẫn sẽ được ưu tiên.
“Khi bạn thực sự bắt đầu xây dựng một khuôn khổ mà cốt lõi của nó là những ý tưởng gây tranh cãi về mô hình làm luật tốt, điều đó sẽ làm lệch hướng cuộc chơi.”
“Việc bạn đã nêu rõ bằng đèn neon rằng những nguyên tắc khác – vốn đối lập với một số công việc tốt mà việc làm luật dựa trên Te Tiriti mang lại – đang ưu tiên một mô hình làm luật cụ thể và có nguy cơ gạt bỏ những điều khác không được nêu rõ theo cùng một cách.”
Giáo sư Geddis cho rằng việc làm cho Hội đồng Tiêu chuẩn Quy định độc lập hơn là một động thái tốt, nhưng việc Toàn quyền bổ nhiệm theo đề nghị của bộ trưởng có thể chưa đủ.
“Vâng, hội đồng sẽ hoạt động độc lập. Nhưng nếu bạn đã bổ nhiệm những người có cùng quan điểm với mình vào hội đồng, nó vẫn có thể hoạt động độc lập và mang lại cho bạn những gì bạn muốn.”
Ông cho biết những thay đổi này đã đưa dự luật phù hợp với mô hình tiêu chuẩn cho các tổ chức độc lập của Hoàng gia, nhưng “đây là một hội đồng sẽ đưa ra phán quyết về luật pháp… vì vậy nó hơi khác so với một tổ chức độc lập của Hoàng gia”.
“Bạn có thể mong đợi rằng các thành viên sẽ được bổ nhiệm không nhất thiết bởi chính phủ mà bởi Quốc hội, cơ quan cuối cùng thông qua luật.”
“Nếu những nguyên tắc này thực sự phổ quát – những nguyên tắc cơ bản tốt đẹp của việc làm luật – thì bạn sẽ mong đợi tất cả các đảng phái có thể đồng ý về người phù hợp nhất để đánh giá vấn đề đó.”
Liệu có bị loại bỏ hoàn toàn?
Cả ba đảng đối lập đều đã cam kết sẽ bãi bỏ Dự luật Tiêu chuẩn Quy định, vì vậy nếu có sự thay đổi chính phủ, dự luật này sẽ bị loại bỏ.
Giáo sư Geddis cho biết nếu liên minh cầm quyền tiếp tục thắng cử, dự luật này có thể sẽ “ăn sâu” vào quy trình lập pháp.
“Bạn sẽ mong đợi rằng các quan chức khi đưa ra lời khuyên… sẽ nói ‘chúng tôi muốn cố gắng, nếu có thể, để đề xuất luật pháp của chúng tôi phù hợp với các nguyên tắc này để bộ trưởng của chúng tôi không phải đưa ra tuyên bố trước Quốc hội và thế giới rằng các nguyên tắc này đã bị bỏ qua’.”
“Nếu dự luật hiệu quả trong việc tạo ra sự thay đổi văn hóa đó, bạn sẽ kỳ vọng nó sẽ tồn tại ít nhất một thời gian.”
Ngay cả khi liên minh cầm quyền tiếp tục thắng cử, lãnh đạo Đảng NZ First Winston Peters cũng cho biết dự luật có khả năng sẽ thay đổi.
Ông nói: “Chúng tôi đã làm cho nó tốt hơn nhiều so với trước đây, và trong cuộc bầu cử tiếp theo chúng tôi sẽ khắc phục nó. Nhiệm vụ của chúng tôi là duy trì sự ổn định trong chính phủ nhưng trong cuộc bầu cử tiếp theo, chúng tôi sẽ sửa chữa điều đó.”
Tuy nhiên, ông từ chối chia sẻ những thay đổi mà ông có thể vận động.
Đảng Lao động và Đảng Xanh đều trình bày những lo ngại của mình trong các “quan điểm khác biệt” được đưa vào báo cáo của ủy ban lựa chọn.
Te Pāti Māori cũng vẫn phản đối, nhưng đã không kịp gửi quan điểm khác biệt của mình trước thời hạn.
Đảng Lao động khẳng định dự luật “không nhận được sự ủng hộ của New Zealand”, chỉ ra 98,7% các ý kiến đệ trình phản đối dự luật “từ mọi phía”, và liệt kê các mối lo ngại bao gồm việc loại trừ Te Tiriti o Waitangi khỏi các nguyên tắc được liệt kê; rằng các nguyên tắc đó mang tính chọn lọc và gây tranh cãi; và rằng nó bảo vệ lợi ích cá nhân hơn là lợi ích tập thể.
Đảng này cho biết dự luật “sẽ gây hại cho môi trường”, “không phù hợp với luật nhân quyền quốc tế”, sẽ khiến việc ban hành luật tốt trở nên khó khăn hơn và làm suy yếu sự độc lập của Quốc hội.
Báo cáo của đảng nêu rõ: “Thật đáng lo ngại sâu sắc khi một đảng nhỏ, thông qua đàm phán liên minh, đã đạt được một thay đổi đáng kể đối với khuôn khổ hiến pháp của chúng ta, và đang thúc đẩy nó dưới một hình thức gần như không thay đổi bất chấp những lời khuyên và ý kiến đệ trình áp đảo khuyến nghị không nên theo cách tiếp cận như vậy.”
“Nó không khả thi, mang tính ý thức hệ và có nhiều sai sót nghiêm trọng. Mặc dù cải thiện chất lượng quy định là một mục tiêu chính sách phù hợp, nhưng dự luật này sẽ không đạt được mục tiêu đó và trên thực tế có thể gây ra tác dụng ngược lại.”
Lãnh đạo Chris Hipkins khẳng định những thay đổi này chưa đủ.
“Không. Dự luật này có những sai sót cơ bản.”
Ý kiến đệ trình của Đảng Xanh cũng nêu lên những lo ngại về sự phản đối áp đảo từ những người đệ trình, đồng ý với một số ý kiến cho rằng dự luật sẽ vi phạm các nguyên tắc của Te Tiriti, hạn chế bảo vệ thiên nhiên, làm suy yếu sự bảo vệ cho người dân bình thường và dẫn đến “một làn sóng quan liêu không cần thiết”.
“Chúng tôi thừa nhận rằng đã có những thay đổi trong quá trình làm việc của ủy ban lựa chọn, chẳng hạn như việc thay đổi ngôn ngữ từ ‘suy yếu’ sang ‘suy yếu nghiêm trọng’, nhưng chúng tôi cho rằng điều này vẫn tạo ra một hiệu ứng răn đe.”
Đồng lãnh đạo Marama Davidson cũng xác nhận những thay đổi này không đủ để giải quyết những lo ngại của họ.
“Không, tất nhiên là không. Nó vẫn đang đặt lợi ích của doanh nghiệp lên trên việc ra quyết định của địa phương, trên công lý Tiriti và trên an toàn môi trường.”
Te Pāti Māori đã cung cấp một tuyên bố cho RNZ, đây lẽ ra là ý kiến khác biệt của họ.
Tuyên bố này cũng nhấn mạnh những lo ngại về việc loại trừ Te Tiriti o Waitangi và tikanga Māori khỏi khuôn khổ quy định của đất nước, và cho rằng dự luật sẽ cho phép sự can thiệp của tư pháp vào quá trình hoạch định chính sách.
Theo rnz.co.nz