Tòa án Waitangi kỷ niệm 50 năm thành lập vào thứ Sáu tuần này – trong suốt thời gian đó, cơ quan này đã đóng góp to lớn vào sự hiểu biết của Aotearoa (New Zealand) về Te Tiriti (Hiệp ước Waitangi) và tiếp tục xem xét các vấn đề từ chính sách của chính phủ đến biến đổi khí hậu.
Các thẩm phán, luật sư và nguyên đơn từ khắp lịch sử nửa thế kỷ của Tòa án đã tề tựu tại marae Te Tumu Herenga Waka (khu đất họp mặt truyền thống của người Māori) ở Wellington trong một hội nghị kéo dài hai ngày để hồi tưởng về quá khứ và thảo luận về tương lai của mình.
Phiên điều trần đầu tiên của Tòa án diễn ra tại phòng khiêu vũ của Khách sạn Intercontinental Auckland, với nguyên đơn đầu tiên là Joe Hawke và bộ tộc Ngāti Whātua Ōrākei.
Điều đó khác xa với các phiên điều trần tại marae mà Tòa án sau này nổi tiếng.
Ngài Eddie Taihakurei Durie trở thành chủ tịch Tòa án vào năm 1980 và đã triệu tập một trong những phiên điều trần marae đầu tiên tại Manukorihi Pā (làng kiên cố của người Māori) ở Waitara.
Ông nói với RNZ rằng các nguyên đơn nên có thể trình bày bằng chứng của họ theo cách riêng của họ.
“Trọng tâm của chúng tôi ngay từ đầu là nếu bạn giải quyết các khiếu nại của người Māori, bạn phải đi ra ngoài và nói chuyện với người dân trong môi trường của họ, theo luật của họ, không phải luật của chúng tôi, theo quy trình của họ, bởi vì họ là những người đưa ra khiếu nại. Họ nên có thể trình bày theo cách riêng của họ.”
Tòa án vẫn giữ nguyên bản chất, bởi vì các nguyên tắc cốt lõi (kaupapa) đã rất rõ ràng ngay từ đầu,” ông nói.
“Chúng tôi đã có một mục tiêu xuyên suốt, đó là làm sao để tạo không gian cho cả hai dân tộc? Đây là cách tôi nhìn nhận và để làm được điều đó, chúng ta cần lắng nghe chính người Māori về những lo ngại của họ, những gì họ đang đối mặt hiện tại, và làm thế nào chúng ta có thể tôn trọng và dung hòa điều đó trong cơ sở hạ tầng của New Zealand.”
Durie cho biết lễ kỷ niệm là một dịp xúc động vì nhiều người đã đóng góp cho Tòa án nay đã qua đời.
“Những gì chúng ta đã đạt được ở đất nước này là một sự thay đổi văn hóa to lớn trong 50 năm qua. Quay trở lại 50 năm trước, chúng ta nói về sự đồng hóa, chúng ta nói rằng sẽ chỉ có một dân tộc và tất cả chúng ta phải giống nhau. Điều chúng ta đang nghĩ đến bây giờ là sự đoàn kết và hòa bình đến từ việc tôn trọng sự khác biệt, chứ không phải từ việc giả định… rằng tất cả chúng ta phải giống nhau hoặc một nhóm thống trị nhóm khác. Chúng ta đã tạo ra một chuyển biến mạnh mẽ ở New Zealand. Chúng ta đã định nghĩa lại bản sắc quốc gia của mình,” Durie nói.
Thẩm phán Alana Thomas, cán bộ chủ trì Tòa án Waitangi và Thẩm phán Tòa án Đất đai Māori, cho biết những người có mặt tại hội nghị, trong đó có cựu Thủ tướng Ngài Geoffrey Palmer và Thẩm phán Tòa án Tối cao Ngài Joe Williams, là minh chứng cho tầm cỡ của những người đã tham gia vào Tòa án Waitangi trong 50 năm qua.
“Vì vậy, có cơ hội để kỷ niệm điều đó, để nhìn lại những đóng góp tiên phong (mahi) của những người như Ngài Eddie Durie, Dame Sian Elias trong lĩnh vực này thật tuyệt vời.”
Photo: RNZ / Mark Papalii
Tiến sĩ Hana O’Regan trở thành thành viên Tòa án vào năm 2021, hơn 30 năm sau khi cha bà, Ngài Tipene O’Regan, dẫn đầu yêu cầu bồi thường cho bộ tộc (iwi) của bà, Ngāi Tahu.
Ngay cả cơ hội được đến Tòa án cũng đã thắp lên một niềm hy vọng mới trong bộ tộc của bà, cô nói.
“Ngay cả cái tên của nó, các nguyên tắc (kaupapa), những gì nó đại diện, cũng vô cùng quan trọng và chi phối phần lớn các cuộc trò chuyện trong gia đình chúng tôi.”
“Vì vậy, những suy nghĩ của tôi về thời điểm đó chỉ là sự huy động của con người, của cộng đồng, của kiến thức, và việc tập hợp kiến thức đó để xây dựng trường hợp tốt nhất có thể.”
Đã có bảy thế hệ kiên trì trong bộ tộc để thúc đẩy yêu cầu bồi thường, cô nói.
“Vì vậy, nó rất lớn lao. Đó là chủ đề của mọi bữa ăn tối, là chủ đề của mọi cuộc họp (hui) trong bộ tộc chúng tôi và nó có ý nghĩa trọng đại ngay cả trong những gì cần thiết để đạt được mục tiêu.”
O’Regan cho biết bạn có thể cảm thấy khá choáng ngợp với trí tuệ tập thể, kiến thức truyền thống (mātauraka) đã được tập hợp cho hội nghị và việc có họ ở một nơi để suy nghĩ về ý nghĩa của nó đối với tương lai, nhưng cũng có thể kỷ niệm quá khứ, điều đó thực sự mạnh mẽ.
“Đó là một lời nhắc nhở tốt đẹp về những người đã khuất, và những nỗ lực cùng hy sinh đã được thực hiện để trở thành một phần của nguyên tắc cốt lõi (kaupapa) này từ mọi phía. Nhưng điều đó thật đáng khích lệ vì bạn cảm thấy một sự truyền cảm hứng tập thể, rằng bạn biết mình không đơn độc.”
Thomas cho biết Tòa án vừa công bố định hướng chiến lược cho thập kỷ tới, với mục tiêu hoàn thành các cuộc điều tra lịch sử còn lại trong năm năm tới và sau đó hoàn thành các cuộc điều tra “kaupapa” còn lại.
Đó là những cuộc điều tra như Mana Wahine (quyền năng phụ nữ), cuộc điều tra về sức khỏe, v.v., vì vậy định hướng và trọng tâm của Tòa án cũng rất thú vị. Nó đang xem xét ý nghĩa của những yêu cầu đó đối với người Māori rộng lớn (te iwi Māori whānui), và cả người Pākehā (ngāi Pākehā – người New Zealand gốc Âu) nữa, khi chúng ta cùng nhau xem xét những khiếu nại này và những nguyên tắc quan trọng đang ở phía trước.
Tòa án có 19 trong số 20 cuộc điều tra đã được lập trình đang được tiến hành. Mục tiêu bao trùm của nó là hoàn thành tất cả chúng trong thập kỷ tới và xóa bỏ tồn đọng các yêu cầu chưa được xét xử.
Theo rnz.co.nz