Ngày càng có nhiều bình luận viên thể thao địa phương đón nhận tiếng Māori (te reo Māori), tiếp bước những người tiên phong Māori đã dũng cảm sử dụng ngôn ngữ này trên sóng phát thanh khi rất ít người làm vậy. Bình luận viên bóng bầu dục kỳ cựu Tony Johnson, người đứng sau những khoảnh khắc vĩ đại nhất của bóng bầu dục New Zealand, đã sử dụng nền tảng của mình để giúp bình thường hóa tiếng Māori trong các gia đình.
“Nếu bạn nói về các cầu thủ tuyến trên xắn tay áo lên, làm ‘mahi’ (công việc), hay các cầu thủ tuyến sau trò chuyện ‘kōrero’ một chút trước khi xếp hàng… hy vọng rằng điều đó sẽ góp phần nhỏ giúp những từ ngữ này trở thành một phần trong ngôn ngữ sử dụng hàng ngày ở Aotearoa (New Zealand).”
Đối với Johnson, công việc anh đang làm là một đặc ân, và đi kèm với đặc ân đó là trách nhiệm lớn lao.
“Tôi cảm thấy có trách nhiệm phải tôn vinh ngôn ngữ, tôn vinh tên người, tôn vinh tên địa danh – điều đó thực sự quan trọng.” “Đây là vấn đề chuyên môn nhưng cũng là vấn đề cá nhân đối với tôi, bởi vì tôi may mắn được ảnh hưởng bởi những người rất tốt trong suốt sự nghiệp, những người đã giúp đỡ và truyền cảm hứng cho tôi, và tôi muốn làm điều đúng đắn cho họ, bằng cách phát âm đúng tên người và địa danh.”
Anh ấy ghi nhận người thầy cũ và huấn luyện viên đội bóng bầu dục XV tại trường Queen Charlotte College, cố Monte Ohia, đã truyền đạt tầm quan trọng của việc phát âm đúng tên. “Tôi nhớ nơi chúng tôi đang nói đến – chúng tôi sắp đến đó để chơi một trận đấu ở nơi chúng tôi từng gọi là ‘Kai-KORRA’. Bạn phải nhớ, chuyện này xảy ra vào những năm 70, khi việc phát âm sai tên, đặc biệt là tên địa danh, rất phổ biến, thường xuyên và thật tệ hại.” “Vì vậy, khi chúng tôi đang nói về việc đến chơi trận đấu ở Kai-KORRA, Monte đã nói ‘thực ra là Kaikōura’ – Kai-kō-ura – và anh ấy giải thích rằng đó là tên một loại hải sản đặc biệt mà họ đánh bắt dưới nước ở đó.”
Bài học đó đã in sâu vào tâm trí Johnson, và một khi rời ghế nhà trường để bắt đầu sự nghiệp phát thanh, anh muốn làm hết sức mình để tôn vinh ngôn ngữ này, cũng như để tưởng nhớ Ohia, người đã có “ảnh hưởng lớn” đến anh thời đi học.
‘Bạn muốn trao ‘Mana’ cho những tên gọi’
Kể từ đó, tiếng Māori đã trở thành một phần quen thuộc trên các màn hình ở New Zealand.
Bình luận viên tiếng Māori Tūmamao Harawira cho biết lần đầu tiên anh bình luận là cho kênh Te Reo của Whakaata Māori trong khuôn khổ Giải vô địch Bóng bầu dục Thế giới năm 2011. Hiện tại, anh đang bình luận cho Sky Sport, đơn vị đã cung cấp dịch vụ bình luận bằng tiếng Māori từ năm 2019, sau khi thử nghiệm sáng kiến này lần đầu vào năm 2000.
Anh nói rằng việc cố gắng giải thích bóng bầu dục một cách súc tích bằng tiếng Māori có thể khá khó khăn, và việc bình luận bằng tiếng Māori cũng không thiếu những thách thức về ngôn ngữ. “Có rất nhiều người đang lắng nghe, chủ yếu là những người nói tiếng Māori trôi chảy, và họ sẽ phê bình cách dùng từ, ngữ pháp của bạn, đảm bảo rằng các giới từ ‘i’ và ‘ki’ được đặt đúng chỗ. Nhưng sau một thời gian, mọi thứ bắt đầu trở nên tự nhiên hơn và bạn có thể thể hiện cá tính cùng góc nhìn độc đáo của mình trong thể thao.”
Tuy nhiên, điều đáng ngại nhất, theo anh, là phát âm đúng tên của các cầu thủ nước ngoài.
“Bởi vì ở Aotearoa (New Zealand) chúng tôi thường thách thức những người không phát âm đúng tên tiếng Māori, nhưng khi đặt mình vào vị trí của họ, điều đó lại rất khó khăn.”
Anh cho biết tên người Argentina và họ người Fiji đặc biệt khó đối với anh, nhưng nhiều quốc gia có các nguyên âm tương tự tiếng Māori, điều này giúp mọi việc dễ dàng hơn một chút. “Bạn muốn trao ‘mana’ cho những tên gọi. Chúng ta nói về việc trao ‘mana’ cho tên tiếng Māori ở New Zealand và chúng ta không thể đạo đức giả khi phát âm sai tên các quốc gia khác. Vì vậy, trách nhiệm đặc biệt thuộc về bình luận viên tiếng Māori để phát âm đúng những tên đó.” “Chúng tôi không phải lúc nào cũng làm đúng, điều đó rất khó, nhưng nếu chúng tôi muốn nói thì chúng tôi phải làm.”
‘Đó là về sự tôn trọng’
Lần đầu tiên bình luận bằng tiếng Māori của phát thanh viên kỳ cựu Hemana Waaka là vào năm 1988, khi anh làm việc cho Aotearoa Radio.
Là một người tự nhận mình là fan cuồng của bóng bầu dục liên minh, anh cho biết mình quen một số người “trong ban quản lý” và đã tiếp cận họ để đề nghị bình luận cho đài phát thanh. Anh nhớ lại việc đến Carlaw Park, Auckland, và phải đi bộ qua mái nhà của tòa nhà để “vào được” phòng truyền thông vào một ngày mưa ướt, mang theo tất cả thiết bị của mình.
Đó là khởi đầu cho sự nghiệp lâu dài và lẫy lừng của anh, thích nghi với việc bình luận đủ mọi loại hình thể thao.
Hiện đã ở tuổi cuối thập niên 70, anh vẫn sung sức. “Đó là niềm đam mê của tôi. Chỉ cần tôi ngồi đó, bạn đeo tai nghe vào tai tôi, là tôi sẵn sàng ‘quẩy’ ngay.”
Anh nhớ lại một thời mà tên tiếng Māori thường bị các đài phát thanh địa phương phát âm sai trầm trọng. “Điều đó từng làm tôi và tai tôi đau nhói,” anh nói. “Vì vậy, điều tôi thường làm với những thính giả của mình… tôi thường bảo họ vặn nhỏ bình luận tiếng Anh trên TV và nghe đài, nghe phần bình luận của tôi để theo dõi trận đấu qua thông điệp đó.”
Anh nói rằng điều đó vẫn xảy ra, nhưng lần này là do các đồng nghiệp người Úc trong Giải bóng bầu dục quốc gia (NRL). “Bạn biết chúng ta có NRL All Stars chứ? Một điều thực sự, thực sự khiến tôi thất vọng là những cái tên được các bình luận viên Úc phát sóng, và bạn không biết họ là ai vì… họ không tìm hiểu kỹ và phát âm tên đúng cách.”
Waaka là một người tin tưởng vững chắc vào việc phát âm đúng, bất kể ngôn ngữ nào. Anh đang chuẩn bị bình luận trận đấu giữa All Blacks và Nam Phi, trận đấu khó nhất mà anh từng bình luận, anh nói. “Bạn biết tại sao không? Đó là ngôn ngữ Nam Phi, và có mười ba ‘mita o te reo’ (phương ngữ) khác nhau ở Nam Phi, và trong số mười ba ngôn ngữ đó, năm ngôn ngữ có mặt trong đội. Vì vậy, sáng nay tôi đã cố gắng ghi nhớ các tên.”
Đó là về sự tôn trọng, anh nói. “Đối với tôi, tôi sẽ rất, rất thất vọng nếu mọi người cố gắng bình luận mà họ không biết tên tiếng Māori. Phát âm đúng, phải không?”
Anh nói thêm: “Chúng tôi không yêu cầu họ học ngôn ngữ, việc học ngôn ngữ là tùy thuộc vào trái tim bạn, nếu bạn muốn học thì bạn sẽ học, nhưng đó là sự tôn trọng đối với ngôn ngữ của chúng tôi khi họ làm điều đó.”
Theo 1news.co.nz