Một ngôi nhà ở Milton, Otago, đã bị tốc mái trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt.
Giải thích – Phần lớn New Zealand vẫn đang khắc phục hậu quả từ những trận gió lớn, mưa to và thậm chí tuyết rơi trong tuần qua.
Tình trạng khẩn cấp đã được ban bố trên khắp cả nước và nhiều tài sản bị hư hại trong chuỗi bão gió liên tiếp.
Điều này có nghĩa là mùa xuân trong tương lai sẽ trở nên khắc nghiệt và nhiều gió hơn? Câu trả lời phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhưng nhiệt độ ấm lên do biến đổi khí hậu chắc chắn đang tạo ra sự khác biệt.
Tiến sĩ Jim Salinger, nhà khoa học khí hậu và là Người New Zealand của năm 2024, chia sẻ với RNZ rằng gió đã phá vỡ nhiều kỷ lục.
“Điều này khá bất thường – bạn chỉ cần nhìn vào một số cơn gió giật mà chúng ta đã trải qua,” ông nói với Jesse Mulligan của chương trình Afternoons. “Chúng tôi ghi nhận những khu vực như mũi Tây Nam có gió giật lên tới 190km/h – đó là cơn gió giật mạnh nhất từng được ghi nhận tại địa điểm đó.”
Một tuần sau khi cơn bão gió càn quét miền nam đất nước, một số nông dân huyện Clutha cho biết thiệt hại tài chính có thể nghiêm trọng hơn những gì họ lo sợ ban đầu.
Vì sao gió lại mạnh đến vậy?
Tất cả là do sự chênh lệch áp suất. Về cơ bản, các hệ thống áp cao – nơi không khí đang hạ xuống – thường mang lại thời tiết ổn định, trong khi áp thấp – nơi không khí đang bốc lên – có xu hướng làm mát và gây ra thời tiết bất ổn, ẩm ướt hơn.
“Mùa xuân luôn là thời điểm thời tiết bất ổn trong năm, tất nhiên cũng có những vùng áp cao lớn mang lại thời tiết đẹp, ví dụ như cuối tuần này,” nhà khí tượng học Lewis Ferris của MetService cho biết. “Nhưng đây là thời điểm mà độ dốc nhiệt giữa xích đạo và Nam Cực đạt mức lớn nhất. Khi có độ dốc nhiệt lớn, sẽ có gió. Gió này thực hiện tốt nhiệm vụ vận chuyển các hệ thống thời tiết quanh vĩ độ trung bình.”
Những cơn gió được tăng cường mạnh mẽ do sự va chạm giữa khối không khí ấm từ Úc và không khí lạnh hơn lan rộng từ Nam Cực, trong khi New Zealand nhỏ bé nằm ngay giữa.
Sự ấm lên ở Nam Cực vào tháng 9 được gọi là hiện tượng ấm lên đột ngột tầng bình lưu, vốn được coi là tương đối hiếm ở Nam bán cầu cho đến gần đây.
“Sự ấm lên nhanh chóng đó rất có thể đã đóng một vai trò quan trọng trong những gì chúng ta đã trải qua,” nhà khí tượng học Chris Brandolino từ Earth Sciences New Zealand nhận định.
Ông cho biết, sự ấm lên đột ngột này cũng khiến việc dự báo trở nên khó khăn hơn.
Ferris cho biết, mức áp suất không khí tuần trước là phi thường.
“Tuần trước, chúng tôi ghi nhận sự chênh lệch áp suất giữa Auckland và Invercargill vượt quá 50hPa (hectopascal, đơn vị đo áp suất), trong 30 năm qua chỉ có một sự kiện vượt quá 40hPa! Tóm lại, vài tuần vừa qua không hề bình thường, ngay cả theo tiêu chuẩn của mùa xuân.”
Ferris cho biết, đã có nhiều áp thấp hơn bình thường ở phía tây nam New Zealand, theo dữ liệu từ Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA).
Dữ liệu về áp suất mực nước biển từ NOAA trong tháng 10.
Điều này giúp giải thích một cách đơn giản về những cơn bão tây/tây bắc bất ổn mà chúng ta đã chứng kiến trong tháng này.
Dòng khí phản lực (jetstream) – những luồng không khí chảy nhanh ở tầng khí quyển trên cao – cũng là một yếu tố.
Thành phần gió tây của dòng khí phản lực đã mạnh hơn nhiều so với bình thường trên Biển Tasman – điều này phần nào giải thích tại sao gió lại mạnh đến vậy và tại sao rất nhiều hệ thống áp thấp lại tiếp cận từ phía tây nam của chúng ta.
Một người đàn ông cởi trần ở Oriental Bay, Wellington, trong các trận bão tuần trước.
Photo: Supplied
Vậy mùa xuân giờ sẽ luôn như thế này?
“Câu trả lời ngắn gọn là tôi nghĩ có nhiều sự bất ổn hơn bình thường một chút,” Brandolino nói.
Earth Sciences New Zealand đang xem xét những gì dự báo dài hạn cho khoảng ba tháng tới có thể mang lại. Một sự kiện như hiện tượng ấm lên đột ngột tầng bình lưu được coi là yếu tố thúc đẩy khí hậu, ông cho biết.
“Các yếu tố thúc đẩy khí hậu rất hữu ích để xác định thời tiết của chúng ta có thể diễn biến như thế nào khi nhìn từ góc độ trung hạn đến đặc biệt là dài hạn, tức là khi chúng ta cố gắng hiểu hai, ba, bốn tháng tới có thể ra sao về các chủ đề và khái niệm. Chúng ta đang cố gắng nói rằng, ai sẽ là người cầm lái chiếc xe của Mẹ Thiên nhiên? Bởi vì nếu bạn biết ai đang lái xe, bạn sẽ có ý tưởng về hướng đi. Nó không hoàn hảo nhưng chắc chắn rất hữu ích.”
New Zealand cũng đang bước vào chu kỳ La Niña, mô hình khí hậu được thúc đẩy bởi nhiệt độ đại dương lạnh hơn bình thường dọc theo xích đạo. Điều này sẽ đóng một vai trò lớn trong việc định hình mùa xuân.
Mỗi chu kỳ La Niña đều khác nhau. Chúng ta biết kết quả trung bình, nhưng không có sự kiện nào là trung bình cả.
Áp cao có xu hướng ưu tiên các khu vực phía đông và đông nam đất nước, trong khi áp thấp xuất hiện ở vùng biển gần New Caledonia và Queensland.
Các dấu hiệu hiện tại cho thấy một mùa khô hơn ở các vùng phía đông đất nước, trong khi các khu vực khác như Auckland, Coromandel và Northland có thể sẽ ẩm ướt hơn.
Cấu hình này thuận lợi để mang không khí ẩm ấm từ các vùng cận nhiệt đới và nhiệt đới, không khí chứa hơi ẩm rõ ràng sẽ là nhiên liệu cho mưa lớn, nhưng cũng có thể gây ra các áp thấp nhiệt đới hoặc bão nhiệt đới cũ, vì vậy đây sẽ là điều chúng ta phải theo dõi.
Hình ảnh vệ tinh RAMMB/CIRA này cho thấy Bão Melissa ở phía đông nam Jamaica lúc 03:30 UTC ngày 26 tháng 10 năm 2025.
03:30 UTC on 26 October, 2025. – Photo: AFP/ Handout: RAMMB-CIRA
Biến đổi khí hậu toàn cầu có vai trò gì trong những cơn bão này?
Nhiệt độ trên toàn thế giới đã tăng lên, vượt ngưỡng 1.5 độ C so với mức tiền công nghiệp vào năm 2024.
Salinger cho biết tháng 10 đã cho thấy điều đó đang xảy ra ở khu vực này trên thế giới.
Hastings đã ghi nhận nhiệt độ cao nhất trong tháng 10 từ trước đến nay là 32 độ C, và điều này liên quan đến những gì đang diễn ra ở Úc, nơi Birdsville ở Tây Queensland đã phá kỷ lục tháng 10 của toàn bộ miền đông Úc với 46 độ C.
Phần lớn Aotearoa (New Zealand) có nhiệt độ cao hơn mức trung bình từ 1 đến 2 độ C trong tháng 10, ông nói.
Nhiệt độ tăng cao có thể gây ra những biến động lớn đối với các hình thái thời tiết rộng hơn, Salinger cho biết.
“Nếu chúng ta xem xét các mô hình khí hậu, chúng cho thấy gió tây trong mùa đông và mùa xuân đã mạnh lên, và điều này đơn giản là vì khi Úc rất ấm và Nam Cực rất lạnh, bạn thực sự đang làm tăng sự chênh lệch nhiệt độ giữa hai khu vực này. Khi điều đó xảy ra, gió tây ở Nam Đại Dương sẽ mạnh lên, và đó chính xác là những gì đã diễn ra. Tất cả các mô hình đều cho thấy gió tây sẽ tăng cường hơn vào mùa đông và mùa xuân và đó là những gì chúng ta thấy trong năm nay. Có thể nói, đây là điều điển hình mà chúng ta mong đợi trong một thế giới ấm hơn.”
Nhà khoa học khí hậu, Tiến sĩ Jim Salinger, đã được vinh danh là Người New Zealand của năm 2024 của Kiwibank Te Pou Whakarae o Aotearoa.
Mặc dù có tuyết rơi ở một số khu vực Southland, “nhưng đối với 75% đất nước, đây là một tháng ấm áp,” Salinger nói.
Các cơn bão cũng có thể trở nên tàn phá hơn trong khí hậu ấm lên, Salinger cho biết, chỉ ra Bão Melissa đã đổ bộ vào Jamaica như một cơn bão Cấp 5 mạnh mẽ trong tuần này.
“Nếu chúng ta nhìn vào các cơn bão – bão nhiệt đới cũng tương tự ở khu vực của chúng ta – thì các kịch bản ấm lên toàn cầu cho thấy số lượng có thể không đổi hoặc ít hơn một chút, nhưng khi chúng xảy ra, cường độ sẽ mạnh hơn, và đây là điều chúng ta đang thấy với Bão Melissa.”
Ferris cho biết rất khó để nói liệu thời tiết mùa xuân sẽ luôn biến động như tháng 10 vừa qua hay không.
“Nói chung, giống như thời tiết thay đổi trong một mùa, các mùa cũng thay đổi giữa các năm. Liệu chúng ta có thấy sự chênh lệch áp suất Auckland-Invercargill vượt quá 50hPa vào mùa xuân tới nữa không? Theo thống kê, điều đó rất khó xảy ra và tôi thực sự hy vọng là không!”
Theo rnz.co.nz