Giao thông ùn tắc trên tuyến đường phía tây nam hướng về hầm Waterview vào thứ Ba, ngày 6 tháng 5 năm 2025.
Phí sử dụng đường bộ toàn diện dự kiến bắt đầu vào năm 2027. Ảnh: RNZ / Nicky Park.
Những thay đổi đối với phí sử dụng đường bộ (RUC) là một “bước nhảy vào điều chưa biết” và sẽ làm tăng lượng khí thải của New Zealand, một nhà nghiên cứu nhận định.
Giáo sư toán học và nhà văn về khí hậu Robert McLachlan từ Đại học Massey cho biết, thuế xăng dầu hiện hành mà các tài xế phải trả tương đương với việc đóng thuế carbon 448 USD cho mỗi tấn khí thải, cao hơn gấp bốn lần giá carbon thực tế của New Zealand.
Hiện tại có hai hệ thống thanh toán đang hoạt động: phí sử dụng đường bộ (RUC) được tính theo kilômét đối với xe chạy dầu diesel và xe điện (EV), cùng với thuế xăng dầu được tính theo lít đối với xe chạy xăng.
Tiến sĩ McLachlan cho rằng kế hoạch của chính phủ nhằm chuyển tất cả tài xế sang hình thức thanh toán theo kilômét (thay vì theo mức tiêu thụ nhiên liệu) sẽ làm giảm yếu tố ngăn cản việc đốt nhiên liệu hóa thạch – và làm tăng lượng khí thải carbon dioxide của New Zealand.
Phí sử dụng đường bộ toàn diện dự kiến bắt đầu vào năm 2027, thay đổi cách thức hơn 3 triệu phương tiện chạy xăng của đất nước đóng góp vào chi phí đường bộ.
Tiến sĩ McLachlan cho biết Iceland là quốc gia duy nhất khác đang lên kế hoạch áp dụng phí sử dụng đường bộ cho tất cả các loại xe, và rất khó để so sánh Iceland với New Zealand vì gần một phần năm số xe ở Iceland là xe điện, trong khi con số này ở New Zealand chỉ là 3%.
Iceland cũng có giá carbon cao hơn và dự kiến cấm bán xe chạy xăng từ năm 2030.
Tiến sĩ McLachlan nói rằng việc chuyển sang RUC sẽ làm tăng thuế đối với những người lái khoảng 300.000 xe hybrid không cắm sạc của đất nước, bao gồm các mẫu xe tiết kiệm nhiên liệu như Toyota Prius hoặc Aqua.
Ông nói: “Nó sẽ làm tăng chi phí lái một chiếc xe phát thải thấp và tôi nghi ngờ sẽ có rất nhiều tài xế xe hybrid tức giận.”
Ông tính toán rằng điều này sẽ làm tăng chi phí vận hành của các xe hybrid phát thải thấp nhất lên 39% – trong khi giảm 6% chi phí vận hành đối với những chiếc xe chạy xăng ‘ngốn’ nhiên liệu nhất, tức là các mẫu xe tiêu thụ 10 lít nhiên liệu trở lên cho mỗi trăm kilômét.
Ông nhấn mạnh: “Điều này có thể gây ảnh hưởng lớn đến lượng khí thải từ giao thông đường bộ, và giao thông là nguồn đốt nhiên liệu hóa thạch lớn nhất ở New Zealand. Vì vậy, việc thực hiện những điều bây giờ hoặc vào năm 2027 mà sẽ làm tăng lượng khí thải là hoàn toàn đi sai hướng so với mục tiêu chúng ta nên đạt được.”
Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình rằng hệ thống mới sẽ làm tăng lượng khí thải carbon dioxide.
Lý do là kể từ khi xe điện (EV) được đưa vào hệ thống RUC vào năm 2024, xe điện đã phải trả nhiều thuế hơn cho cùng một quãng đường di chuyển so với các xe chạy xăng nhỏ, tiết kiệm nhiên liệu và xe hybrid không cắm sạc.
Hệ thống hỗn hợp hiện tại đã ‘trừng phạt’ các xe EV hoàn toàn, ưu tiên cho các xe chạy xăng nhỏ, tiết kiệm nhiên liệu và xe hybrid không cắm sạc như Prius, vốn hiện đang trả ít thuế hơn trên mỗi kilômét so với các xe EV có kích thước và mẫu mã tương tự.
Các nhóm lái xe gọi sự bất thường này là “hình phạt đối với xe cắm sạc” – và cảnh báo rằng nó sẽ khiến mọi người e ngại xe điện cho đến khi tất cả các phương tiện đều nằm trong cùng một hệ thống RUC.
Mike Casey, từ tổ chức từ thiện về khí hậu và điện khí hóa Rewiring Aotearoa, cho biết hệ thống hiện tại là một “ưu đãi đặc biệt” dành cho xe hybrid không cắm sạc. Ông nói rằng chỉ có xe điện, chứ không phải xe chạy xăng hiệu quả, mới có thể đạt được mức tiết kiệm carbon đủ lớn để giải quyết các vấn đề khí thải từ giao thông đường bộ của đất nước.
Ông phát biểu: “Nếu chúng ta muốn đạt mục tiêu không phát thải carbon hoặc phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, hiệu quả nhiên liệu sẽ không đủ. Chúng ta phải loại bỏ hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch ngay từ đầu.”
Các tính toán của Rewiring cho thấy rằng một khi tất cả các loại xe đều nằm dưới chế độ RUC, xe điện hoàn toàn sẽ một lần nữa trở thành lựa chọn lái xe rẻ nhất, vượt qua các xe hybrid nhỏ.
Casey cho biết các tính toán chỉ ra rằng những chiếc xe chạy xăng duy nhất sẽ phải trả ít thuế hơn theo RUC toàn diện là những “xe của dân chơi” – những chiếc xe ‘ngốn’ xăng như Ford Mustang V8.
Ông nói rằng chủ sở hữu những chiếc xe đó không nhạy cảm với chi phí vận hành cao, nếu không họ đã không sở hữu những chiếc xe ‘khát’ nhiên liệu như vậy ngay từ đầu.
Ông nói thêm: “Đối với phần lớn các loại xe, chúng không phải là V8 Commodores, Falcons hay Mustangs; chúng chỉ là những chiếc RAV4 và Kia Sportage bình thường, và giá của những chiếc xe đó đều đang tăng lên.”
Doanh số xe điện đã giảm mạnh kể từ khi chấm dứt chính sách ‘feebates’ (phí/ưu đãi) và sự ra đời của RUC đối với xe điện.
Casey cho rằng việc san bằng sân chơi để tất cả các phương tiện đều trả RUC theo kilômét là tốt, nhưng xe điện sẽ chỉ thực sự phát triển nếu mọi người có khả năng tiếp cận tốt hơn với các khoản tài chính hợp lý để mua chúng, cùng với các trạm sạc công cộng nhanh và đáng tin cậy.
Thay đổi chi phí vận hành xe dưới hệ thống RUC toàn diện
Nguồn: Rewiring Aotearoa
- Ford Mustang V8 (xăng): Giảm 117 USD mỗi năm
- Ford Ranger (diesel): Không thay đổi
- Mitsubishi Outlander 4WD: Tăng 139 USD mỗi năm
- Toyota RAV4 (xăng): Tăng 211 USD mỗi năm
- Toyota RAV4 (hybrid): Tăng 372 USD
- Toyota Corolla (xăng): Tăng 303 USD
- Toyota Aqua (Hybrid): Tăng 474 USD
- Kia EV9 AWD (xe điện 7 chỗ): Không thay đổi
- Tesla Model Y AWD: Không thay đổi
*(Cả Kia EV9 AWD và Tesla Model Y đều tiết kiệm khoảng 1000 USD mỗi năm về RUC và nhiên liệu/điện kết hợp so với các phương tiện chạy xăng tương đương).
Theo rnz.co.nz