Năm mươi năm đã trôi qua kể từ khi bà Bhanu rời làng, bắt đầu một cuộc phiêu lưu trên biển, nhưng ngay cả sau ngần ấy thời gian, bà vẫn cảm thấy khó lòng coi New Zealand là quê hương.
Một con đường gần làng Navsari, bang Gujarat, Ấn Độ.
Đây là phần thứ hai trong loạt bài bốn phần về làn sóng di cư của người Ấn Độ đến New Zealand.
Mặc dù đã sống ở New Zealand hàng thập kỷ, một số người cao tuổi gốc Ấn vẫn cảm thấy xa lạ với quê hương thứ hai của mình. Tuy nhiên, đối với thế hệ con cháu và những thế hệ sau này, họ vẫn có thể truyền lại những câu chuyện về di sản Nam Á và lấp đầy những khoảng trống trong quá khứ xa xôi của gia đình.
Khi bà Bhanu ngồi xuống bậc thềm hiên nhà, bà đang giữ thăng bằng hai đĩa khaman vừa hấp và một tách chai trên tay.
Chiếc quạt trần kêu vo ve nhẹ nhàng, khuấy động không khí buổi tối đặc quánh khi bà nhấp một ngụm trà chậm rãi đầu tiên. Trong khoảnh khắc này, tại ngôi làng Matwad quê hương, cuộc sống dường như thật yên bình – không vội vã, quen thuộc và trọn vẹn.
Khi bà Bhanu lần đầu đặt chân đến Auckland vào năm 1975, phải gần 20 năm sau bà mới trở lại Ấn Độ. Tuy nhiên, gần đây, bà đã về thăm quê thường xuyên hơn – đôi khi vì đám cưới, đôi khi vì đám tang và đôi khi “chỉ vì muốn vậy”.
Năm mươi năm đã trôi qua kể từ khi bà Bhanu rời làng và bắt đầu một cuộc phiêu lưu đưa bà đến Nam Thái Bình Dương. Nhưng ngay cả sau ngần ấy thời gian, bà vẫn cảm thấy khó lòng coi New Zealand là quê hương.
“Tôi biết điều đó thật kỳ lạ… nhưng đôi khi tôi cảm thấy lạc lõng,” bà Bhanu nói.
“Các con tôi lớn lên ở New Zealand, các cháu tôi sinh ra và lớn lên ở New Zealand, và bản thân tôi cũng đã sống ở New Zealand gần hết cuộc đời, nhưng tôi vẫn cảm thấy mình chỉ là người qua đường.”
Bà Bhanu nhớ cảm giác khi cuối cùng bà đến Auckland. Làn gió biển ở Mechanics Bay nơi bà đặt chân đến lần đầu rất lạnh – lạnh hơn bất cứ thứ gì bà từng biết. Bà mặc một chiếc saree cotton và gần như cảm thấy mình sẽ chết cóng.
Chỉ mất khoảng năm giây để nhận ra rằng sẽ có rất nhiều điều phải thích nghi ở New Zealand.
Vào giữa những năm 1970, cộng đồng người Ấn Độ còn nhỏ nhưng đang phát triển, với vài nghìn người sống ở Auckland vào thời điểm đó.
Bà Bhanu nhớ một người dì đã đưa bà đến một số buổi tụ họp tại Gandhi Hall cũ trên phố Victoria. Nhưng cuộc sống hàng ngày vẫn cảm thấy cô đơn.
Chồng của bà Bhanu cũng là người Ấn Độ, nhưng ông đã sống ở New Zealand từ rất lâu trước bà.
Ông đến từ một ngôi làng lân cận, Bodali, và có cùng màu da với bà – nhưng bỏ qua vẻ bề ngoài, ông có thể là một người ngoài hành tinh.
“Chồng tôi hoàn toàn khác với tôi,” bà nhớ lại. “Tôi mặc saree và nói tiếng Gujarati. Tôi không ăn thịt, và ông ấy thậm chí còn không biết thức ăn không chay là gì.”
“Ông ấy không quan tâm đến tôn giáo hay văn hóa của chúng tôi. Ông ấy là một chàng trai chơi rugby đến từ New Plymouth và tất cả bạn bè của ông ấy đều là người châu Âu. … Thật buồn cười khi nói rằng chúng tôi đã trải qua cú sốc văn hóa.”
“Đôi khi tôi cảm thấy cô đơn vào thời điểm đó. Chồng tôi hầu như không biết cách giao tiếp… nhưng tôi may mắn vì tôi tìm được một công việc ở Foodtown tại Ōtāhuhu, vì vậy tôi đã nói chuyện với nhiều người khác nhau ở đó và có cơ hội luyện tập tiếng Anh của mình.”
Matwad. – Photo: Supplied
Chồng của Bhanu nướng ngô than khi bà kể câu chuyện của mình.
Mọi thứ đã thay đổi một chút kể từ những ngày đó.
Bà Bhanu và chồng giờ đây không thể tách rời – ông đang ở cùng bà tại Matwad, nướng ngô than cho bữa trà khi bà kể câu chuyện của mình.
Và trong 50 năm qua, New Zealand cũng đã thay đổi khá nhiều.
Người Ấn Độ hiện là nhóm dân tộc lớn thứ ba trong cả nước, với hơn 340.000 cá nhân cư trú chỉ riêng ở Auckland.
Có sự hội nhập văn hóa và cộng đồng lớn hơn trong xã hội, với một phần đáng kể người dân tự hào gọi mình là một bản sắc mới, khác biệt: Người Ấn Độ New Zealand hay Kiwi Ấn Độ.
Nhưng cùng với tất cả những lợi ích của sự hiện diện đó, bà Bhanu cảm thấy có điều gì đó khác đang dần mất đi.
“Các cháu tôi không thực sự nói tiếng Gujarati,” bà nói. “Chúng không thực sự biết nhiều về truyền thống, văn hóa của chúng tôi. Đó không phải lỗi của chúng… cuộc sống của chúng chỉ khác với chúng tôi.”
“Khi chúng đến nhà tôi, tôi kể cho chúng nghe những câu chuyện về gia đình và lối sống của chúng tôi ở Ấn Độ. Chúng đã đến gaam (làng) của chúng tôi, vì vậy chúng đã thấy một số điều… nhưng tôi không biết chúng hiểu được bao nhiêu.”
“Khi chúng đến nhà tôi, tôi kể cho chúng nghe những câu chuyện về gia đình và lối sống của chúng tôi ở Ấn Độ. Chúng đã đến làng của chúng tôi nên chúng đã thấy một số điều… nhưng tôi không biết chúng hiểu được bao nhiêu.”
Làng Matwad.
Gần đây, bà Bhanu đã chia sẻ những câu chuyện thời thơ ấu của mình với các cháu – những câu chuyện về cuộc sống làng quê dưới sự cai trị của Anh và cuộc đấu tranh giành độc lập của Mahatma Gandhi cho Ấn Độ.
“Khi chúng ta nghĩ về Mahatma Gandhi và tất cả những gì ông đã chịu đựng vì dân tộc chúng ta… thật khó để nắm bắt, đặc biệt khi chúng ta nhìn vào cuộc sống của mình ở New Zealand,” bà nói. “Thật buồn khi nghĩ rằng, trong vài thế hệ nữa, phần lớn lịch sử này có thể bị mất đi.”
“Các con và các cháu tôi đã có những cơ hội mà chúng tôi chưa từng có… nhưng đôi khi tôi tự hỏi chúng tôi đã phải trả giá bằng điều gì.”
Làng Matwad của bà Bhanu nằm trong vùng Navsari ở phía tây Gujarat. Đây là cùng khu vực mà nhiều người di cư Ấn Độ đầu tiên đến New Zealand từng gọi là nhà.
Vào năm 1930, Navsari đã biến từ một thị trấn nông nghiệp yên tĩnh thành trung tâm chú ý toàn cầu khi một trong những ngôi làng của nó, Dandi, trở thành trái tim của một phong trào bất tuân dân sự toàn quốc – Cuộc hành quân muối của Mahatma Gandhi.
Dandi. – Photo: RNZ / Jogai Bhatt
Bức tượng ở Dandi khắc họa khoảnh khắc Gandhi phá vỡ luật thuế muối của Anh, một hành động thách thức chế độ thuộc địa.
Vào ngày 12 tháng 3 năm 1930, Gandhi bắt đầu cuộc hành trình kéo dài 24 ngày từ Sabarmati đến Dandi để thách thức một đạo luật của Anh cấm người Ấn Độ tự làm muối. Mặc dù Biển Ả Rập gần đó cung cấp muối dồi dào, người Anh đã áp đặt thuế cao, buộc người Ấn Độ phải mua muối với giá cắt cổ.
Hàng ngàn người đã đi cùng Gandhi, vượt qua 385 km và thu thập muối từ bờ biển để thách thức chế độ thuộc địa. Đó là một hành động kháng cự thuần túy – và là điều mà bà Bhanu hồi tưởng một cách trìu mến.
“Gandhi không chỉ chiến đấu vì chúng tôi, ông ấy còn sống như chúng tôi,” bà Bhanu nói. “Ông ấy thấy người Ấn Độ đang phải vật lộn dưới bàn tay của người Anh và ông ấy đã làm điều gì đó.”
“Ông ấy thấy người dân của chúng tôi – họ không có quần áo tươm tất, vì vậy ông ấy đã bỏ quần áo của mình để mặc khố và khăn choàng. Ông ấy thấy người dân của mình không có giày, vì vậy ông ấy đã bỏ giày và đi dép gỗ thay thế.”
“Khi tôi nhớ về lịch sử của Gandhi, điều đó khiến tôi xúc động một chút.”
Photo: RNZ / Jogai Bhatt
Ông Gosai Patel mới 10 tuổi khi quân đội Anh tấn công làng của ông.
Ông Gosai Patel, 94 tuổi, cư dân của ngôi làng Machhad lân cận, vẫn mang trong mình những ký ức sống động về sự cai trị của Anh.
Cha của ông Patel, Rama Panchia, là một swatantrata senani – một chiến sĩ đấu tranh giành độc lập, đồng hành cùng Mahatma Gandhi – trong khi ông nội của ông, Nana Lakhu, từng đến New Zealand, thoáng chốc bước vào một thế giới xa lạ với sự hỗn loạn của Ấn Độ thuộc địa.
Ông Patel nhớ lại một sự cố năm 1942 khi ông mới 10 tuổi. Quân đội Anh đã xông vào Machhad và chiếm giữ các ngôi làng xung quanh – hy vọng duy nhất để thoát thân là vượt qua sông Purna, nơi tiểu bang Gayakwad vẫn giữ quyền lực ngoài tầm với của người Anh.
Photo: RNZ / Jogai Bhatt
Cha của ông Gosai Patel, Rama Panchia, là một chiến sĩ đấu tranh giành độc lập, đồng hành cùng Mahatma Gandhi.
“Quân Anh tấn công làng chúng tôi vào giữa đêm. Chúng sẽ phát hiện những cậu bé và đánh đập chúng cho đến khi chúng khuất phục, bắt chúng vào quân đội. Dân làng phải bỏ chạy.”
“Bà tôi đã gửi tôi đến làng của mẹ tôi, Bodali. Cha tôi đang ở đó vào thời điểm đó, đang đánh răng, và ông ấy nói, ‘Tại sao con lại đến sớm thế này, con trai?’ Tôi còn nhỏ và không thực sự biết chuyện gì đang xảy ra. Tôi đã kể cho ông ấy nghe hết khả năng của mình, và ông ấy đã hiểu.”
“Cha tôi tập hợp một số người từ khu vực làng và đưa chúng tôi đến sông Purna. Một bên sông, có sự cai trị của Anh, bên kia, sự cai trị của Gayakwad. Người Anh không thể đến được chúng tôi ở đó. Nhưng làng của tôi, Machhad, thì trống rỗng. … [Người Anh] không muốn loại bỏ chúng tôi, họ chỉ muốn cai trị chúng tôi.”
didn’t quite know what was happening,” Patel says. – Photo: RNZ / Jogai Bhatt
Ông Patel kể: “Quân Anh tấn công làng chúng tôi vào giữa đêm… Tôi còn nhỏ nên không thực sự hiểu chuyện gì đang xảy ra.”
Ông Magan Karadia, một nhà sử học và tác giả đến từ làng Karadi ở Navsari, đã dành cả đời để bảo tồn những câu chuyện về cuộc đấu tranh giành độc lập của Ấn Độ.
Đối với ông, lịch sử không chỉ là thứ để ghi chép – đó là điều ông đã sống qua.
Ông Karadia mới 9 tuổi khi ông chứng kiến quân đội Anh đàn áp bạo lực những thành viên không vũ trang trong làng của ông.
“Năm 1942, Gandhi đã kêu gọi người dân của mình – ‘làm hoặc chết’, nghĩa là giải phóng Ấn Độ hoặc chết trong nỗ lực đó,” ông Karadia nói.
“Nó bắt đầu bằng một cuộc biểu tình lớn, nơi người dân của chúng tôi hát những bài hát yêu nước và hô khẩu hiệu. … Đó là một cuộc biểu tình bất bạo động… và cảnh sát đã hành động bằng cách dùng dùi cui.”
“Tôi đã chứng kiến rất nhiều cuộc đột kích, đánh đập và tấn công tàn bạo vào dân làng của chúng tôi bởi người Anh vào thời điểm đó.”
in Navsari. – Photo: RNZ / Jogai Bhatt
Ông Magan Karadia (thứ ba từ trái) tại một sự kiện ở Karadi cùng Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi.
Ông Karadia cho biết một cuộc biểu tình ôn hòa khác vào cuối tháng đã trở nên bạo lực trở lại và, lần này, cảnh sát đã nổ súng lên không trung để giải tán đám đông.
“Tiếng súng được nghe thấy ở Karadi, Matwad, Machhad và Bodali. Dân làng đã đổ xô đến xem xung đột và cảnh sát bắt đầu bắn vào họ,” ông nói.
“Nhiều người bị thương và ba người đàn ông đã chết trong bệnh viện. Một người thậm chí đã chết trong cuộc biểu tình. Sau đó là một cuộc bắt giữ hàng loạt các chiến sĩ đấu tranh giành độc lập.”
“Lính Anh đến các làng và bắt đầu lục soát từng nhà. Nhiều chiến sĩ đấu tranh giành độc lập đã chạy trốn sang các làng bên kia sông Purna, nhưng những người bị bắt… nhiều người đã bị tra tấn trong thời gian bị giam cầm.”
Navsari nằm bên bờ sông Purna.
Cha của bà Bhanu cũng là một swatantrata senani.
Bà nói rằng việc nghe về những cuộc đấu tranh của cha mình cùng với Gandhi đã mang lại cho bà cả cảm giác buồn bã và niềm tự hào sâu sắc.
“Cha tôi chỉ là một thiếu niên khi cảnh sát đến nhà chúng tôi và đánh đập ông ấy. Ông ấy đã đứng lên vì một điều gì đó lớn lao hơn bản thân mình, và ông ấy đã bị trừng phạt vì điều đó. … Đôi khi tôi cảm thấy tội lỗi vì ông ấy đã trải qua tất cả những điều đó, và chúng tôi đã không ở lại Ấn Độ đủ lâu để thực sự cảm nhận hết.”
“Tôi vẫn đang nghiền ngẫm một số câu chuyện của ông ấy ngày hôm nay và cố gắng dạy cho các cháu của tôi nữa. Chúng biết chúng đang ở New Zealand, nhưng chúng nên hiểu tại sao.”
Theo rnz.co.nz