Chính phủ New Zealand đã vi phạm Hiệp ước Te Tiriti o Waitangi, với các chính sách của họ tác động tiêu cực đến quyền của người Māori, một báo cáo mới đã chỉ ra.
Báo cáo này – do Trung tâm Người bản địa và Luật pháp Aotearoa (Te Wai Ariki) biên soạn – đã vạch ra một số vi phạm Hiệp ước Te Tiriti do chính phủ khóa 54 thực hiện trong nhiệm kỳ của mình.
Báo cáo này – cùng với các báo cáo từ Te Hunga Roia Māori (Hiệp hội Luật sư New Zealand) và Kế hoạch Hành động của Người dân chống Phân biệt chủng tộc ở Aotearoa – sẽ được trình lên Ủy ban Liên Hợp Quốc về Xóa bỏ Phân biệt chủng tộc (CERD) trong các đợt đánh giá định kỳ lần thứ 23 và 24 của Liên Hợp Quốc vào tháng 11.
Bản đệ trình lập luận rằng các chính sách của chính phủ liên minh hiện tại đang tác động tiêu cực đến quyền của người Māori và loại bỏ một số biện pháp bảo vệ, nêu rõ “chính phủ đang tích cực và sâu sắc làm trầm trọng thêm nền tảng phân biệt chủng tộc theo hiến pháp của New Zealand theo cách mà chúng ta chưa từng thấy trong ít nhất nửa thế kỷ qua”.
Báo cáo cáo buộc rằng chính phủ đang phớt lờ tác động của việc tịch thu đất đai và hàng thập kỷ bất công hệ thống cùng sự phân biệt đối xử đối với người Māori – những hành động vi phạm các quyền của người Māori mà CERD đã mô tả là quyền vĩnh viễn.
Đồng giám đốc Te Wai Ariki, Giáo sư Claire Charters (thuộc các bộ tộc Ngāti Whakaue, Tūwharetoa, Ngā Puhi, Tainui) cho biết toàn bộ hiến pháp về cơ bản đã đối lập hoặc mâu thuẫn với Hiệp ước Te Tiriti o Waitangi vì nó tập trung mọi quyền lực vào một chỗ.
Các luật bị coi là “phân biệt chủng tộc” được nêu bật trong báo cáo bao gồm Đạo luật Khu vực Biển và Bờ biển (Takutai Moana) năm 2011 và Dự luật Sửa đổi Đạo luật Bầu cử năm 2025.
Ba báo cáo đã xác định một số lượng lớn các dự luật và luật pháp vi phạm quyền, ảnh hưởng đến bình đẳng, quyền chính trị, quyền bình đẳng trong việc làm, nhà ở, y tế, giáo dục và đào tạo.
Một số trong số đó là:
- Đạo luật Sửa đổi Chính quyền địa phương (Luật bầu cử và các khu vực bầu cử Māori)
- Đạo luật Sửa đổi về Hình phạt (Khôi phục quy định ba lần phạm tội)
- Đạo luật Sửa đổi Pae Ora
- Đạo luật Phê duyệt nhanh
“Những gì họ đang làm hiện nay là tạo ra và làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng hiện có… Tôi chắc chắn rằng tất cả các đạo luật này đều đặc biệt mang tính phân biệt chủng tộc.”
“Không có gì ngạc nhiên khi bạn có các chính sách, đặc biệt từ các đảng ACT và New Zealand First, về việc không công nhận Tuyên bố của Liên Hợp Quốc về Quyền của Người bản địa và diễn giải lại ý nghĩa của Te Tiriti o Waitangi để nó nói những điều mà nó không hề nói.”
Vào tháng 7, Báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc về quyền của Người bản địa, Albert K Barume, đã gửi thư tới các bộ trưởng chính phủ bày tỏ một số lo ngại, bao gồm cả về Dự luật Tiêu chuẩn Quy định của David Seymour. Ông Seymour đã chỉ trích bức thư này.
“Toàn bộ cấu trúc hiến pháp, theo đó cơ quan lập pháp quốc hội có thể phớt lờ Hiệp ước Te Tiriti o Waitangi, là một sự vi phạm hiệp ước,” Charters nói.
Bà nói thêm rằng việc giải thể Te Aka Whai Ora, Cơ quan Y tế Māori tồn tại trong thời gian ngắn, cũng là một hình thức vi phạm hiệp ước.
“Khi bạn loại bỏ một cơ chế được thiết kế, ít nhất là một phần, để cải thiện những số liệu thống kê đó để chúng ta ít nhất đạt được tiêu chuẩn tương tự như những công dân khác, thì tôi cho rằng điều đó tạo ra sự bất bình đẳng hoặc làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng hiện có.”
Bà cho biết, vấn đề nằm ở nạn phân biệt chủng tộc có cấu trúc, nơi một cộng đồng bị thiệt thòi bởi các hệ thống không công bằng.
“Ở cấp độ tập thể, người Māori là người bản địa và cũng nên có một số quyền lực về cách chúng ta được điều chỉnh hoặc họ được điều chỉnh. Giống như Hoàng gia có hệ thống riêng của mình, hoặc nhà nước định cư có hệ thống riêng của họ.
“Hiện tại, chúng ta đang sống dưới một hệ thống của các dân tộc và nhà nước khác mà không có bất kỳ sự công nhận nào đối với tikanga (tập quán), luật pháp hay sự quản lý của riêng chúng ta. Vì vậy, ở cấp độ tập thể, điều đó cũng tạo ra sự bất bình đẳng.”
partner) at the Human Rights Commission for one term from March 2023 – Photo:
Supplied / Chris Loufte
“Cần có cải cách hiến pháp của New Zealand”
Te Wai Ariki lo ngại về việc chính phủ hiện tại “làm trầm trọng thêm tình trạng phân biệt chủng tộc đối với người Māori” thông qua các thay đổi luật pháp hàng loạt và vi hiến.
Các khuyến nghị nêu trong báo cáo kêu gọi một sự chuyển đổi hiến pháp, chứ không phải là cải cách từng bước.
Báo cáo cảnh báo rằng “nếu không có sự chuyển đổi, Quốc hội sẽ không bị kiểm soát và tiếp tục thông qua các luật vi phạm quyền của người bản địa”.
Sự chuyển đổi hiến pháp ở Aotearoa New Zealand phải tập trung vào Te Tiriti (và He Whakaputanga) để công nhận vị thế của chúng là các tài liệu hiến pháp nền tảng của quốc gia này.
Báo cáo nêu rõ, sự chuyển đổi hiến pháp như vậy cũng sẽ dẫn đến việc tuân thủ tốt hơn các khuyến nghị từ các cơ quan hiệp ước nhân quyền của Liên Hợp Quốc, các thủ tục đặc biệt và các cơ chế quốc tế khác được thiết kế để giám sát hồ sơ nhân quyền của Aotearoa New Zealand.
“Cần phải có một sự kiểm soát mạnh mẽ đối với Quốc hội, đối với Hoàng gia, để họ không thể hành động theo ý muốn chính trị nhất thời của mình,” Charters nói.
Bà cho biết có nhiều ví dụ, hoặc những đặc điểm cơ bản, của các nền dân chủ tự do phương Tây trên khắp thế giới mà New Zealand có thể học hỏi.
“Ví dụ nổi tiếng nhất thường là Hoa Kỳ, nơi hiến pháp bao gồm quyền tự do không bị phân biệt đối xử, và Tòa án Tối cao có thể bác bỏ luật pháp vi phạm các quyền đó.”
“New Zealand là một trường hợp ngoại lệ hoàn toàn, khi chúng ta không thể kiểm soát Quốc hội của mình hoặc đảm bảo hay bác bỏ các luật phân biệt chủng tộc.”
Tổng hợp lại, các báo cáo yêu cầu Ủy ban CERD của Liên Hợp Quốc ghi nhận rằng các cải cách của chính phủ khóa 54 mang tính phân biệt chủng tộc và vi phạm Công ước Quốc tế về Xóa bỏ mọi hình thức Phân biệt chủng tộc, tái khẳng định địa vị hiến pháp của Te Tiriti o Waitangi và Tòa án Waitangi, khuyến nghị một cuộc điều tra độc lập về phân biệt chủng tộc và tác hại lập pháp ở Aotearoa, thúc giục chuyển đổi hiến pháp phù hợp với Matike Mai Aotearoa, thiết lập giám sát tăng cường của Liên Hợp Quốc và tham vấn tại chỗ với người Māori cùng các cộng đồng bị ảnh hưởng.
Theo rnz.co.nz