Trong bài phát biểu hoàng gia đầu tiên kể từ khi trở thành người đứng đầu phong trào Kiingitanga, Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po đã nói với những người lắng nghe rằng bản sắc Māori không được định nghĩa bởi việc có một kẻ thù hay một thử thách cần vượt qua.
Te Arikinui lộ rõ sự xúc động trong suốt bài phát biểu của mình, đặc biệt là khi bà hồi tưởng về sự ra đi của người cha.
Người anh trai Korotangi Paki đã đứng cạnh bà trong suốt bài phát biểu, có lúc bà còn chỉ đạo anh di chuyển chiếc ô để che mưa cho mình.
E te iwi, kua kotahi tau, ā, āe, i tōna tikanga, i te kotahi tau i te hinganga o tētahi e tata ana ki a koe, whakairihia ake ai e koe te pare kawakawa, puta ai hoki koe ki te wheiao, ki te ao mārama… i tōna tikanga. Ahakoa he whakautu tērā e pīrangi ana ahau ki te pāpāho i tēnei rangi nei, kia kore ai koutou e wari, e māharahara mai rānei ki ahau, kāore ahau i te mōhio āhea rawa rā ahau tae ai ki reira.
“Thường thì, vào dịp kỷ niệm một năm ngày mất của người thân yêu, người ta mong đợi sẽ gỡ bỏ khăn tang và bước vào thế giới của người sống… đó là điều được mong đợi. Dù tôi muốn thực hiện điều đó và xoa dịu mọi lo lắng của các bạn dành cho tôi, nhưng thực sự tôi không biết khi nào mình có thể đạt đến trạng thái ấy.”
I tēnei tau nei, i ōna wā, ko te angaanga tinana noa iho i kite mai ai koutou, ā-roto, kāore he aha, te wairua kua oma kē, kua oma i ōna pono, kua oma i tōna ao hou, kua oma ki te kimi i te poho mahana i mōhio ai ia, ki te poho tonu rā i urupā atu ai ana māharahara tamāhine katoa ki te pō, te poho rā ia o taku pāpā.
“Trong năm qua, đôi lúc, các bạn đã thấy một hình hài vật chất giữa các bạn, trống rỗng về cảm xúc và tinh thần – thoát ly khỏi thực tại của một cuộc sống mới, chạy trốn để tìm kiếm vòng tay ấm áp của sự an ủi mà từng xoa dịu mọi lo lắng của một người con gái, vòng tay của cha tôi.”
Bà đã yêu cầu những người tham dự ủng hộ mình vượt qua nỗi đau và cảm ơn tất cả mọi người đã mang lại sức sống cho quá trình tang lễ.
Te Arikinui cho biết trong tuần lễ Koroneihana, bà đã chứng kiến nhiều ví dụ tuyệt vời về kotahitanga (tinh thần đoàn kết) – dù là trong nhà bếp, giữa các nhóm iwi (bộ tộc) hay các tổ chức, và khi bà theo dõi các nhóm khác nhau trên mạng xã hội chuẩn bị cho các màn trình diễn của họ.
Bà nói rằng Kiingi Tuheitia chắc hẳn sẽ mỉm cười vì cách mọi người đã cùng nhau hành động trong những thời điểm đầy thử thách này.
‘Bản sắc Māori không được định nghĩa bởi kẻ thù hay thử thách’
Điều đó đã đưa bà đến chủ đề đầu tiên của bài phát biểu – Kotahitanga. Một từ mà cha bà đã gắn liền trong năm cuối đời của ông.
Người Māori cống hiến hết mình cho các mục đích, bà nói. Một trong những điều đẹp đẽ bà từng chứng kiến là khả năng đoàn kết của te iwi Māori (người dân Māori), bà cho biết.
Heoi’, āe, he ‘heoi’ tonu tō ēnei kōrero, ko te mate kē o tēnei momo whakakotahi, ko tēnei – te āhua nei, ki te kore tātou e ara, e hāmama, e hāpai rākau, whakarere haki, haka rānei, kua pōhēhē tātou, he koretake tātou, ānō me whai hoariri tātou e Māori ai tātou. Kāo!
“Nhưng có một điều ‘tuy nhiên’ trong câu chuyện này. Nếu chúng ta không đứng lên, không la hét, không vung vũ khí, không phất cờ hay biểu diễn haka, chúng ta sẽ lầm tưởng mình là người Māori không hiệu quả. Bản sắc Māori không được định nghĩa bởi việc có một kẻ thù hay một thử thách cần vượt qua.”
Taku Māoritanga kei roto i taku kōrero Māori, taku Māoritanga kei roto i taku tiaki i te taiao, taku Māoritanga kei roto i te pānui me te ako i taku hītori, taku Māoritanga hoki, ahakoa iti, kei roto i taku kōwhiri kē i taku ingoa Māori tēnā i taku ingoa Pākehā, he nui ngā momo whakatinanatanga o te Māoritanga, kaua kau noa i ngā wā o te porotū.
“Là người Māori là nói ngôn ngữ của chúng ta. Là chăm sóc môi trường. Là đọc và tìm hiểu về lịch sử của chúng ta. Là lựa chọn được gọi bằng tên Māori của chúng ta. Có nhiều cách để thể hiện bản sắc Māori, không chỉ trong những lúc biểu tình.”
‘Koinei pū taku pāpā i kī ai, ‘Kia Māori, i ia rā, i ia rā’, he mōhio nōna, me whāngai e tātou te mauri o te Māoritanga, āwhā mai, āio mai, porotū mai, porotū kore mai rānei, kei reira te tino whakamōhio ki te ao, e ora ana ahau, e ora ana te Māoritanga.
“Cha tôi từng nói ‘hãy là người Māori mỗi ngày, mọi ngày’, bởi vì ông biết chúng ta cần phải mạnh mẽ trong cả những lúc tốt đẹp và khó khăn, dù có hay không có biểu tình. Và đó là cách chúng ta có thể thể hiện sức sống của mình với tư cách là người Māori.”
Te Arikinui công bố hai sáng kiến kinh tế mới
Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po cũng nhân cơ hội này để khởi động hai dự án mà cha bà rất tâm huyết, cả hai đều là các sáng kiến kinh tế.
Người Māori thường nghĩ kinh tế không phải là một khái niệm của người Māori, nhưng bà nói điều ngược lại mới là đúng và kể từ thời tổ tiên Potatau Te Wherowhero, sông Waikato đã là một tuyến đường giao thương hàng hóa.
Đầu tiên, bà thông báo phong trào Kiingitanga sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh ‘Ōhanga Ki Te Ao’ vào cuối năm nay – một hội nghị nhằm phát triển các cơ hội kinh tế cho te Iwi Māori (người dân Māori).
Nau mai, haere mai, e te iwi Māori, haere mai ki Ōhanga ki te Ao, e tūtaki ai koutou ki ōku nei hoa kei ngā tōpito o te ao. Kei te pīrangi rātou, kei te pīrangi te ao ki te mahi tahi me te Māori, ko te kotinga tēnei i te whakawhirinaki o tātou ki te Kāwanatanga, ko tētahi huarahi pea tēnei ki te Mana Motuhake kua roa e tūmanakotia nei.
“Tôi mời các bạn tham gia cùng chúng tôi tại hội nghị thượng đỉnh kinh tế này, Ōhanga Ki Te Ao, nơi các bạn sẽ gặp gỡ một số đối tác toàn cầu đang mong muốn hợp tác với người Māori. Ōhanga Ki Te Ao là cơ hội để chúng ta đạt được khát vọng kinh tế một cách độc lập với chính phủ, trong hành trình theo đuổi quyền tự quyết, tương lai bền vững và sự thịnh vượng cho người dân của chúng ta.”
Sáng kiến thứ hai bà công bố là Tahua Kotahitanga – một dự án vốn với nguồn tài trợ ban đầu từ các tổ chức iwi Māori.
Ehara i te mea, he hōhonu te tahua pūtea nei, kāo, engari, e whakarewahia ana a Tahua Kotahitanga, nā te mea kua tini, kua mano ngā kaupapa Māori kua whakaurupātia e tēnei Kāwanatanga.
“Quỹ này sẽ giúp người Māori mở khóa các cơ hội đầu tư, trong bối cảnh nhiều sáng kiến của người Māori đã bị chính phủ hiện tại bãi bỏ.”
Ehara te Mana Motuhake i te kupu noa iho ki ahau, he oranga tēnei nōku. Ko taku pāpā te ika o tāna anō kaupapa, ā, e kore e moumou i ahau tana hā ki runga ki te whenua.
“Độc lập không chỉ là một từ ngữ đối với tôi, đó là cuộc sống của tôi. Cha tôi đã không được chứng kiến sự hiện thực hóa tầm nhìn của ông, và tôi sẽ nỗ lực để đảm bảo rằng những tiến bộ mà ông đã phấn đấu sẽ không mất đi động lực.”
Theo 1news.co.nz