New Zealand đã dành ít nhất tám tháng để yêu cầu được xem các thỏa thuận mà Thủ tướng Quần đảo Cook Mark Brown đã ký với Trung Quốc, những thỏa thuận hiện đang là tâm điểm gây rạn nứt giữa hai quốc gia.
Sự rạn nứt trong quan hệ ngoại giao, khiến Wellington phải ngừng khoản tài trợ 18,2 triệu đô la New Zealand cho Quần đảo Cook, được trình bày chi tiết trong các tài liệu liên lạc được công bố theo Đạo luật Thông tin Chính thức từ văn phòng Ngoại trưởng Winston Peters.
Quần đảo Cook là một quốc gia thuộc Khối Thịnh vượng chung của New Zealand, có nghĩa là họ tự quản lý công việc nội bộ, nhưng New Zealand cung cấp một số hỗ trợ về đối ngoại, cứu trợ thiên tai và quốc phòng. Theo thỏa thuận này, New Zealand cho rằng họ lẽ ra phải được tham vấn về các thỏa thuận giữa Quần đảo Cook và Trung Quốc, nhưng Thủ tướng Brown lại có quan điểm khác.
Cuối tháng 5, ba tháng sau khi ông Brown tới Bắc Kinh để ký bốn thỏa thuận, một bản tóm tắt từ Bộ Ngoại giao New Zealand đã nêu rõ “có nguy cơ tiềm ẩn” rằng “các yếu tố” trong chương trình phát triển của họ có thể bị ảnh hưởng hoặc gặp rủi ro bởi các thỏa thuận này.
Các tài liệu từ văn phòng ông Peters, dù đã bị biên tập nhiều, vẫn cho thấy sự giám sát chặt chẽ của các quan chức New Zealand đối với chương trình phát triển của họ tại Quần đảo Cook. Từ năm 2021 đến 2024, tổng số tiền tài trợ này lên tới 194,2 triệu đô la.
“Sự hỗ trợ này được thực hiện thông qua các dự án song phương, khu vực và đa quốc gia,” một bản tóm tắt cho biết.
“Đánh giá cho thấy sự phát triển của New Zealand đã đưa New Zealand trở thành đối tác ưu tiên và thực sự là đối tác duy nhất của Quần đảo Cook trên nhiều lĩnh vực. New Zealand sẽ là nhà tài trợ lớn nhất cho Quần đảo Cook trong năm tài chính 2025/26, với 63,1% hỗ trợ từ các nhà tài trợ đến từ chúng tôi.”
Các tài liệu cũng cho thấy các thỏa thuận, bao gồm cả thỏa thuận Đối tác Chiến lược Toàn diện (CSP), là diễn biến mới nhất trong mối quan hệ ngày càng căng thẳng giữa Quần đảo Cook và New Zealand.
Các quan chức New Zealand đặc biệt thất vọng.
“Có sự thiếu cởi mở trong mối quan hệ từ phía Quần đảo Cook, và họ không tham vấn về các vấn đề cùng quan tâm và quan trọng như yêu cầu trong một mối quan hệ liên kết tự do,” một bản tóm tắt khác từ tháng 1 nêu rõ.
“Đã có sự suy giảm đáng kể trong việc hợp tác với New Zealand về các vấn đề chiến lược quan trọng.”
Bản tóm tắt tháng 1, đặc biệt về thỏa thuận CSP giữa Quần đảo Cook và Trung Quốc, cũng nêu rằng ông Peters thậm chí đã yêu cầu người đồng cấp Quần đảo Cook Tingika Elikana “chia sẻ văn bản” tám tháng trước đó vào tháng 5 năm 2024 khi hai bên gặp nhau trong một cuộc họp song phương cấp cao.
Các cuộc họp giữa Cao ủy New Zealand tại Rarotonga và các quan chức cấp cao Quần đảo Cook, nơi truyền đạt “mối quan ngại sâu sắc” của New Zealand, cũng được nhắc đến.
Nhìn chung, các tài liệu chỉ ra sự khác biệt cốt lõi trong cách New Zealand và Quần đảo Cook hiểu về mối quan hệ song phương của họ. Cụ thể, các quan chức New Zealand đã đánh giá hành vi của quốc gia nhỏ hơn này, và của Thủ tướng Brown, là mâu thuẫn trực tiếp với các nghĩa vụ của họ theo thỏa thuận tự quản và liên kết tự do.
“Sự phản kháng liên tục này minh họa một sự bất đồng cơ bản giữa Thủ tướng Brown, các cố vấn chính của ông và New Zealand về bản chất mối quan hệ hiến pháp của chúng ta,” một bản tóm tắt tháng 3 cho biết.
“Họ cho rằng, bất chấp liên kết tự do, chung quyền công dân và chung một quốc chủ, Quần đảo Cook hoàn toàn có chủ quyền và độc lập. Họ tin rằng mối quan hệ liên kết tự do không và không nên hạn chế Quần đảo Cook.
“Chúng tôi hoàn toàn không đồng ý với quan điểm đó.”
Bản tóm tắt, có tiêu đề “Quan hệ đối tác nâng cao giữa Trung Quốc và Quần đảo Cook: Phản ứng của New Zealand”, cũng cho biết phản hồi chính thức từ New Zealand nên nêu rõ “việc chính phủ Quần đảo Cook tiếp tục thiếu sự hợp tác có ý nghĩa sẽ là dấu hiệu cho chúng tôi, và cho người dân Quần đảo Cook… rằng họ không còn cam kết với mối quan hệ liên kết tự do nữa”.
Kể từ đó, ông Peters đã thách thức Thủ tướng Brown tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý hỏi người dân Quần đảo Cook liệu họ có muốn duy trì mối quan hệ liên kết tự do với New Zealand hay không.
Thủ tướng Brown cũng chỉ trích New Zealand là đạo đức giả, cho rằng quốc gia lớn hơn đã không tham vấn Quần đảo Cook về các diễn biến đối ngoại của mình.
Ông cũng cho biết một động lực chính để ký các thỏa thuận với Trung Quốc là do nhu cầu tài trợ và phát triển của Quần đảo Cook.
Theo rnz.co.nz