Hīkoi mō Te Tiriti: Nhìn lại một năm phong trào biểu tình lịch sử tại New Zealand

Một năm trước, một buổi lễ karakia (cầu nguyện bình minh) tại Te Rerenga Wairua đã đánh dấu sự khởi đầu của Hīkoi mō Te Tiriti – một cuộc tuần hành toàn quốc phản đối Dự luật Nguyên tắc Hiệp ước và các chính sách của chính phủ ảnh hưởng đến người Māori.

Các nhà tổ chức đã định hình đây không chỉ là một cuộc biểu tình đơn thuần, gọi đây là một bước “hướng tới sự giải phóng của chúng ta với tư cách một dân tộc” và là lời nhắc nhở về quyền tự quyết (tino rangatiratanga).

Dự luật Nguyên tắc Hiệp ước của Đảng ACT là động lực chính của cuộc hīkoi, với hy vọng của các nhà tổ chức là sẽ đến được Quốc hội để dự luật được đọc lần đầu.

Báo cáo tạm thời của Tòa án Waitangi cho biết chính phủ đã vi phạm các nghĩa vụ Hiệp ước khi phát triển dự luật, cảnh báo rằng nó có thể thúc đẩy sự đồng hóa và làm suy yếu vị thế của người Māori với tư cách là tangata whenua (người bản địa của vùng đất). Đạo luật này đã được giới thiệu ngay sau đó, sớm hơn dự kiến.

Trong suốt chín ngày, hàng ngàn người đã tuần hành, hát waiata (những bài hát truyền thống) và mang theo những lá cờ màu sắc tượng trưng cho quyền tự quyết (tino rangatiratanga) khắp motu (đất nước), đoàn kết trong lời kêu gọi bảo vệ Hiệp ước Waitangi.

Chỉ riêng vào ngày cuối cùng, ước tính 100.000 người đã đổ xuống đường phố Wellington, tập trung trước cửa Quốc hội.

Mặc dù cuộc hīkoi diễn ra quy mô lớn trên toàn quốc, nhưng ảnh hưởng của nó mang tính toàn cầu – thu hút sự chú ý của khán giả trên khắp thế giới.

Đây là một số gương mặt và khoảnh khắc đã định hình nên haerenga (hành trình) đó.

TỪ ĐỈNH NÚI TE RERENGA WAIRUA TRONG SƯƠNG MÙ

Một buổi lễ karakia bình minh phủ sương mù tại Te Rerenga Wairua (Mũi Reinga) vào ngày 11 tháng 11 đã đánh dấu sự khởi đầu của cuộc hīkoi đến Quốc hội.

Hàng trăm người đã được chào đón tại Pōtahi Marae (nhà hội truyền thống) ở Te Kao vào đêm trước, một số người đã đi từ tận Waikato.

Phát biểu tại pōwhiri (nghi lễ chào đón), Hone Harawira đã ca ngợi làn sóng các nhà lãnh đạo trẻ mới đang nắm giữ vai trò dẫn dắt phong trào biểu tình, gọi họ là “thế hệ bình minh”.

Điểm dừng chân tiếp theo là Kaitaia, nơi hàng ngàn người đã tuần hành qua trung tâm thị trấn. Những người ủng hộ xếp hàng dọc các con phố với cờ phướn, và các quán cà phê địa phương đã cung cấp nước và cà phê miễn phí. Âm thanh của waiata và các khẩu hiệu vang vọng khắp thị trấn.

Từ đó, cuộc hīkoi di chuyển đến Kawakawa và tiếp tục đến Whangārei, nơi hàng trăm người đã được chào đón tại Kaka Porowini Marae sau khi đi được khoảng 280 km.

Vào ngày thứ hai, hàng ngàn người đã tập trung tại Công viên Laurie Hill ở Whangārei, nơi các rangatira (thủ lĩnh) đã ghi nhận quy mô ủng hộ và ý nghĩa của kaupapa (mục đích/nguyên tắc).

Cuộc hīkoi sau đó tiến đến Dargaville, nơi manawhenua (người bản địa của vùng đất) Ngāti Whātua, Te Roroa và Te Uri o Hau đã chào đón những người tuần hành. Hàng trăm người đã lấp đầy Công viên Selwyn để hát waiata và kanikani (nhảy múa), sẵn sàng hành động.

Những con phố vốn yên tĩnh của thị trấn nhỏ đã vang vọng tiếng waiata và haka (vũ điệu chiến tranh truyền thống) khi cuộc hīkoi đi qua trung tâm chính.

Người dân có thể được nhìn thấy đang hé cửa sổ để xem cuộc hīkoi đi qua, với người dân địa phương rời nơi làm việc để chứng kiến cuộc tuần hành.

Nhóm sau đó đã đến thăm Hội đồng Quận Kaipara để gửi tuyên bố ủng hộ cựu ủy viên hội đồng khu vực Māori, Pera Paniora, người mà ghế của bà đã bị hội đồng bãi bỏ sau những thay đổi trong Đạo luật Chính quyền Địa phương.

CẦU CẢNG AUCKLAND RUNG CHUYỂN

Vào ngày thứ ba, cuộc hīkoi đã vượt qua Cầu Cảng Auckland dưới một biển cờ tino rangatiratanga (quyền tự quyết).

Được dẫn dắt bởi kaihaka (người biểu diễn haka), tamariki (trẻ em) và kaikaranga (người kêu gọi), cây cầu rung chuyển dưới chân hàng ngàn người biểu diễn waiata và haka – một cảnh tượng gợi nhớ về Cuộc tuần hành Đất đai năm 1975 và cuộc biểu tình Bờ biển và Đáy biển năm 2004.

Kaumātua (người lớn tuổi có kinh nghiệm) Herbert Manupiri, con trai của một chiến binh Tiểu đoàn Māori số 28, đã suy ngẫm về di sản đó, nói rằng điều quan trọng là những người trẻ phải tiếp nối nó.

“Điều đó phải đến từ những người trẻ của chúng ta,” ông nói với RNZ. “Những người lớn tuổi của chúng ta phải dạy dỗ họ.”

Sau các điểm dừng chân tại Takaparawhau (Bastion Point) và Ihumātao để ghi nhận những cuộc đấu tranh trong quá khứ về đất đai của người Māori, cuộc hīkoi đã đến Huntly, nơi họ được mana whenua (người bản địa của vùng đất) chào đón.

Cây cối đã được trồng tại Ihumātao, và các nhà tổ chức tái khẳng định lời kêu gọi kotahitanga (đoàn kết) của họ trước khi di chuyển đến Rangiriri Pā – địa điểm của một trận chiến lớn trong Chiến tranh Waikato.

Sáng hôm sau, cuộc hīkoi tiến vào Hamilton, nơi hàng ngàn người đã tập trung tại Garden Place.

Nghị sĩ Hana-Rāwhiti Maipi-Clarke của Te Pāti Māori đã chào đón đám đông, thay đổi khẩu hiệu từ “Ka whawhai tonu mātou” (chúng ta sẽ tiếp tục chiến đấu) thành “Ka ora tonu mātou” (chúng ta sẽ tiếp tục sống).

Nhà tổ chức Eru Kapa-Kingi nói với đám đông rằng cuộc hīkoi không phải về các chính trị gia ở Wellington mà là về việc “đứng lên vì các thế hệ Māori tương lai”.

Khoảng 6000 người đã lấp đầy các con phố của Hamilton, với người dân địa phương chen chúc trên ban công và các con hẻm để theo dõi. Tiếng waiata tràn ngập không khí, kai (thức ăn) được chia sẻ, và tamariki từ Te Wharekura o Kirikiriroa đã tham gia ủng hộ.

HAKA TRÊN ĐƯỜNG PHỐ VÀ TRONG QUỐC HỘI

Cùng ngày hôm đó, Dự luật Nguyên tắc Hiệp ước đã được đọc lần đầu tại Quốc hội.

Cuộc tranh luận trở nên gay gắt. Willie Jackson của Đảng Lao động đã bị trục xuất sau khi từ chối rút lại những bình luận cáo buộc lãnh đạo Đảng ACT David Seymour “viết lại Hiệp ước” và là một “kẻ dối trá”. Đồng lãnh đạo Đảng Xanh Chlöe Swarbrick đã kêu gọi các nghị sĩ Đảng Quốc gia “lắng nghe lương tâm của họ”.

Khi các phiếu bầu cuối cùng được gọi, Maipi-Clarke đã đứng dậy và ngắt lời, dẫn đầu điệu haka Ka Mate – một khoảnh khắc đã làm rung chuyển cả quốc gia. Chủ tịch Hạ viện Gerry Brownlee sau đó đã phán quyết hành động của cô là “rất mất trật tự”, đình chỉ cô khỏi Quốc hội trong 24 giờ.

Bất chấp sự phản đối từ Te Pāti Māori, Đảng Xanh và Đảng Lao động, dự luật đã vượt qua lần đọc đầu tiên và được chuyển đến Ủy ban Tư pháp.

KỴ BINH ĐẾN

Từ Hamilton, cuộc hīkoi tiếp tục tiến qua cơn mưa đến Rotorua, nơi ước tính 10.000 người đã lấp đầy Phố Fenton, không bị thời tiết cản trở.

Những người tuần hành rời Apumoana Marae vào lúc bình minh, hướng đến Công viên Village Green để kōrero (trò chuyện) và waiata.

Đồng lãnh đạo Te Pāti Māori Rawiri Waititi nói với đám đông rằng cả mưa hay các chính trị gia ở Wellington đều không thể làm giảm đi tinh thần của kaupapa.

“Đây là về mana (uy tín, quyền lực) và tapu (sự linh thiêng) của Hiệp ước Waitangi, không ai trong Quốc hội có quyền tranh luận về điều đó,” ông nói.

Ông cũng ca ngợi nghị sĩ Hana-Rāwhiti Maipi-Clarke vì đã biểu diễn haka trong Quốc hội vào ngày hôm trước, gọi đó là sự tiếp nối của tikanga Māori (phong tục, nghi thức Māori) trong tranh luận.

Khi cuộc hīkoi di chuyển qua thành phố, một nhóm kỵ sĩ – được kaimahi (nhân viên) của RNZ mệnh danh là “kỵ binh” – đã tham gia hàng đầu, trong khi nhà hoạt động Māori nổi tiếng Tame Iti đi cùng những người tuần hành.

Hơi nước bốc lên từ các cánh đồng địa nhiệt của Rotorua đã đánh dấu sự kết thúc của cuộc tuần hành, khi hàng ngàn người tập trung dưới những lá cờ và áo mưa.

Từ đó, cuộc hīkoi di chuyển đến Hawke’s Bay, nơi hơn 3000 người đã tuần hành qua trung tâm Hastings hô vang “Treaty Principles Bill nehua” (chôn vùi dự luật).

Bất chấp mưa, tinh thần vẫn cao.

Người phát ngôn của Toitū te Tiriti, Eru Kapa-Kingi, cho biết quy mô ủng hộ là “không thể tưởng tượng nổi”.

“Bất cứ nơi nào chúng tôi đi qua, đều có whānau (gia đình, cộng đồng) ở mọi góc đường vẫy cờ,” ông nói. “Nó chưa bao giờ ngừng lại.”

Khi cuộc hīkoi di chuyển về phía nam, người dân địa phương trên khắp Manawatū và dọc theo Quốc lộ 2 đã tổ chức các cuộc hīkoi bên đường của riêng họ, vẫy cờ và tham gia khi đoàn xe đi qua.

NHỮNG NGƯỜI CHẠY

Bên cạnh đoàn xe chính, các nhóm người chạy đã được nhìn thấy trên đường – bất kể mưa, đá hay nắng.

Mỗi nhóm đã đi được một phần quãng đường của cuộc hīkoi lớn hơn, thường bắt đầu trước bình minh và tái gia nhập đoàn xe vào mỗi buổi tối.

Các nhà tổ chức cho biết các đội chạy đã đóng một vai trò đặc biệt, duy trì một tikanga (phong tục) từ Cuộc tuần hành Đất đai năm 1975.

“Những người chạy hoặc đội chạy gần giống như một đơn vị tinh nhuệ,” Kapa-Kingi nói, “bởi vì đó là một trong những tikanga từ cuộc tuần hành năm 75 rằng khi whenua (đất đai) được bao phủ.”

“Tôi cho rằng đó là sự thể hiện của tangata whenua (người bản địa), tūrangawaewae (nơi đứng), những điều đó.”

Mỗi khu vực mà cuộc hīkoi đi qua đều tổ chức nhóm người chạy riêng để mang kaupapa (mục đích) qua rohe (lãnh thổ) của họ trước khi bàn giao cho khu vực tiếp theo.

Đối với chặng tiếp theo của cuộc hīkoi, Quảng trường ở trung tâm Palmerston North đã chật kín khoảng 5000 người sẵn sàng hành động.

Từ đó, đoàn xe tiếp tục về phía nam đến Levin để tổ chức một cuộc mít tinh khác trước khi đến Porirua để nghỉ ngơi một ngày.

Một phái đoàn từ Te Waipounamu cũng đã đi từ Christchurch đến Picton, vượt phà để tham gia đoàn xe Đảo Bắc tại Wellington.

ĐẾN CỬA QUỐC HỘI

Ngày cuối cùng của Hīkoi mō Te Tiriti đã đưa hàng ngàn người đến thủ đô, đánh dấu sự kết thúc của một hành trình kéo dài chín ngày từ tận cùng phía bắc của Đảo Bắc.

Những người tuần hành khởi hành từ Công viên McEwan ở Petone trước bình minh, đi bộ 14 km vào Wellington cùng với các đoàn xe từ khắp motu. Các quản giáo Māori và cảnh sát đã giúp hướng dẫn cuộc hīkoi, trong khi những người lái xe đi ngang qua đã bấm còi ủng hộ.

Đến giữa buổi sáng, bờ sông Wellington đã được nhuộm màu đỏ, trắng và đen khi đám đông tập trung tại Công viên Waitangi. Từ đó, hàng ngàn người di chuyển qua các con phố chính của thành phố hướng về Quốc hội, nơi Nữ hoàng Māori Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po đã tham gia cùng họ – chỉ vài tháng sau khi cha cô, Kiingi Tuheitia, qua đời.

Những người tuần hành đã biểu diễn các bài waiata như Ngā Iwi E, trong khi Tapeta Wehi và các học trò của ông đã tái hiện Tiriti o Waitangi – một điệu haka do cha ông Ngāpo Wehi sáng tác vào năm 1986.

Tại Quốc hội, sân trước và các con phố xung quanh nhanh chóng chật kín. Cảnh sát ước tính khoảng 42.000 người đã tham dự, dù một số người cho rằng con số này cao hơn nhiều.

Lãnh đạo Đảng ACT David Seymour đã bị đón chào bằng những tiếng hô “Hủy bỏ dự luật, hủy bỏ dự luật” khi ông bước ra khỏi Beehive (tòa nhà Quốc hội) để xuất hiện ngắn gọn tại sân trước Quốc hội, trước khi vẫy tay chào đám đông và quay trở lại tòa nhà.

Một bản kiến nghị do rangatahi (thanh niên) Ngāti Whakaue dẫn đầu, với hơn 200.000 chữ ký phản đối Dự luật Nguyên tắc Hiệp ước, sau đó đã được trình lên Nghị sĩ Hana-Rawhiti Maipi-Clarke.

Kapa-Kingi cảm ơn những người tham dự vì tinh thần kotahitanga (đoàn kết) của họ, và nói với đám đông rằng cuộc hīkoi không phải là một phản ứng, mà là một lời đáp trả.

“Quốc gia Māori đã được sinh ra ngày hôm nay,” ông nói. “Hiệp ước Waitangi là mãi mãi.”

Ngày hôm đó kết thúc với kai, waiata và một buổi hòa nhạc tại Công viên Waitangi, khép lại một phong trào lịch sử kéo dài một tuần đã thu hút khán giả từ khắp Aotearoa (New Zealand) và hơn thế nữa.

Theo rnz.co.nz