Bộ tộc Ngāi Te Rangi ở Tauranga khẳng định cuộc chiến vì tiếng Māori vẫn chưa kết thúc và họ sẽ tiếp tục quảng bá ngôn ngữ này bất kể chính phủ có hành động gì.
Vào tháng 10, Tòa án Waitangi đã công bố báo cáo “Taku Kura Reo, Taku Reo Kahurangi” về các chính sách của Hoàng gia liên quan đến việc sử dụng tiếng Māori trong dịch vụ công.
Khiếu nại của Ngāi Te Rangi tập trung vào các cam kết trong thỏa thuận liên minh giữa Đảng Quốc gia và NZ First nhằm “đảm bảo tất cả các bộ phận dịch vụ công đều có tên chính bằng tiếng Anh, ngoại trừ những bộ phận liên quan cụ thể đến người Māori”. Thứ hai, cam kết này cũng “yêu cầu các bộ phận dịch vụ công và các Cơ quan Hoàng gia chủ yếu giao tiếp bằng tiếng Anh – trừ những thực thể liên quan cụ thể đến người Māori”.
Đây là một trong những đơn yêu cầu điều tra khẩn cấp đầu tiên mà Tòa án nhận được sau khi chính phủ lên nắm quyền vào năm 2023. Các phiên điều trần đã diễn ra vào tháng 6 năm 2024.
Tòa án đã kết luận rằng Hoàng gia đã vi phạm các nguyên tắc của te Tiriti / Hiệp ước, bao gồm quyền tự trị (rangatiratanga), quan hệ đối tác, bảo vệ tích cực, công bằng và quản trị tốt.
Thẩm phán Te Kani Williams cho biết bất kỳ sự suy giảm nào trong sự hỗ trợ của Hoàng gia đối với việc phục hồi tiếng Māori đều là vấn đề đáng lo ngại nghiêm trọng.
“Như Tòa án đã từng nhận định trước đây, tiếng Māori, cùng với đất đai của người Māori, là động lực mạnh mẽ nhất cho các cuộc biểu tình của người Māori trong những thập kỷ gần đây,” ông nói. “Ngôn ngữ này vẫn đang trong tình trạng dễ bị tổn thương (điều mà Hoàng gia đã thừa nhận trong cuộc điều tra của chúng tôi) và những người ủng hộ tiếng Māori nhanh chóng nhắc nhở chúng ta rằng không có chỗ cho sự tự mãn.”
Chủ tịch Ngāi Te Rangi, Charlie Tawhiao, chia sẻ với RNZ rằng bộ tộc buộc phải đưa khiếu nại lên Tòa án vì “cuộc tấn công” vào tiếng Māori cũng là một cuộc tấn công vào bản sắc văn hóa của người Māori.
“Từ góc độ của chúng tôi, điều này đã khiến người Māori suy nghĩ sâu sắc hơn về thực tế rằng cuộc chiến vì ngôn ngữ của chúng ta vẫn chưa kết thúc. Vì vậy, chúng ta phải tiếp tục quảng bá tiếng Māori trong cộng đồng whānau (gia đình), đặc biệt là với các mokopuna (cháu) đang lớn lên sau chúng ta, và đảm bảo rằng bất kể Hoàng gia làm gì, tiếng Māori sẽ không biến mất hay bị mai một.”
Ông Tawhiao cho rằng nếu các nhà lãnh đạo iwi (bộ tộc) không làm gương cho thế hệ tiếp theo về việc không dung thứ cho những cuộc tấn công vào tiếng Māori, thì họ sẽ phải trả giá bằng “một thế hệ người Māori im lặng khác”.
“Tôi nghĩ ở một cấp độ cao hơn, việc bảo vệ và duy trì tiếng Māori như ngôn ngữ đầu tiên của vùng đất này, nơi chúng ta gọi là Aotearoa, là một nghĩa vụ không chỉ đối với chúng tôi – những người Māori, mà còn đối với tất cả những người Kiwi có suy nghĩ,” ông Tawhiao nhấn mạnh. “Tuy nhiên, sự phục hồi và tiến bộ đã rất đáng kể… không chỉ đối với người Māori, mà còn có cả một thế hệ tangata Tiriti (những người không phải Māori sống theo Hiệp ước) cũng đã nỗ lực học tiếng Māori, không phải vì họ buộc phải làm vậy, mà vì họ muốn.”
Ông Tawhiao cho biết, mặc dù có nhiều nỗ lực phục hồi tiếng Māori, vẫn còn tồn tại một quan điểm “cứng đầu và lỗi thời” cho rằng ngôn ngữ bản địa của Aotearoa không có giá trị.
Sau khi Tòa án hoàn thành báo cáo, Thẩm phán Williams cho biết họ “đã được thông báo về các bước tiếp theo mà Hoàng gia đang thực hiện để hạ thấp vị trí và địa vị của tiếng Māori so với tiếng Anh”. Ông dẫn chứng thông báo của Bộ trưởng Nội vụ Brooke van Velden về việc hộ chiếu New Zealand đang được thiết kế lại để đặt chữ tiếng Anh lên trên phần chữ tiếng Māori.
words first. – Photo: Natalie Akoorie
Ông Tawhiao nhận định đây chỉ là một trong số “hàng loạt chính sách” mới nhất được thiết kế để đồng hóa người Māori.
Tuy nhiên, đối với Ngāi Te Rangi, ông cho biết điều tốt nhất họ có thể làm là noi theo lời của cố Kiingi Tuheitia: “Hãy là người Māori mỗi ngày, theo mọi cách”.
“Tôi nghĩ đó là điều chúng ta phải khuyến khích người dân của mình làm, rằng bản sắc văn hóa của chúng ta không yêu cầu hay phụ thuộc vào bất kỳ sự công nhận nào từ chính phủ,” ông nói. “Nhưng đồng thời, chúng ta không muốn dành thời gian để bảo vệ chính bản sắc và con người của mình, điều mà mọi người đang bắt đầu cảm thấy.”
Ông cho biết bộ tộc sẽ tiếp tục khuyến khích người dân của mình nói tiếng Māori ở bất cứ đâu họ muốn và bằng bất cứ cách nào họ có thể.
“Chỉ là một ví dụ về những gì đã xảy ra với tiếng Māori, khi tôi còn là một chàng trai trẻ đang học tiếng, tôi đến thăm cha mình một ngày nọ. Mỗi lần gặp ông, tôi đều nói chuyện với ông bằng tiếng Māori, để ông có thể nói chuyện lại với tôi. Trước hết, để tôi biết mình có nói đúng không, ông có nghe tôi không? Nhưng thứ hai, để nghe cách ông nói mà tôi có thể học hỏi thêm,” ông Tawhiao kể. “Và tôi nhớ chúng tôi đang ngồi trong một quán cà phê uống trà, tôi nói chuyện với ông bằng tiếng Māori, rồi vài người bước vào và ông ấy nhìn họ một cách lo lắng. Tôi hỏi, ‘Có chuyện gì vậy ạ?’. Ông nói, ‘À, nói tiếng Māori trước mặt người Pākehā (người châu Âu) thì hơi bất lịch sự’. Và tôi nghĩ, ôi trời, tôi nói với ông ấy, ‘Bố ơi, bây giờ nó là một ngôn ngữ chính thức rồi, chúng ta được phép nói tiếng Māori’. Bạn biết đấy, chúng tôi đang hồi phục từ chấn thương đó.”
Ông Tawhiao cho biết, không như cha mình, ông chưa từng trải qua chấn thương đó, nhưng ông đã sống với những tác động của nó.
Các thế hệ tiếp theo đã sống cùng với sự hồi sinh của tiếng Māori, và ông nói rằng ông không muốn thấy sự tiến bộ đó bị kìm hãm bởi “những quan điểm lỗi thời tiếp diễn từ một thời đại đã qua lâu rồi”.
Trích dẫn từ báo cáo mang tính bước ngoặt năm 1986 của Tòa án về khiếu nại tiếng Māori, Thẩm phán Williams phát biểu:
“Việc công nhận tiếng Māori một cách chính thức là một chuyện, nhưng việc cho phép sử dụng rộng rãi lại là một chuyện hoàn toàn khác.” “Không chỉ cần có quyền sử dụng nó trong các tòa án. Còn phải có quyền sử dụng nó với bất kỳ bộ phận hay cơ quan địa phương nào nếu sự công nhận chính thức là sự công nhận thực sự, chứ không phải chỉ là hình thức.”
Kiến nghị của Tòa án
- Thực hiện các bước ngay lập tức để đảo ngược các hành động và chính sách liên quan đến việc sử dụng tiếng Māori trong tên cơ quan và truyền thông chính phủ.
- Đảm bảo các chính phủ mới tuân thủ nghĩa vụ của Hoàng gia đối với tiếng Māori theo cả luật pháp hiện hành và te Tiriti / Hiệp ước cùng các nguyên tắc của nó.
- Tăng cường ngôn ngữ của Đạo luật Te Ture mō Te Reo Māori 2016.
- Biến các hướng dẫn của Te Tohu Reorua i te Reo Māori me te Reo Pākehā – Bảng hiệu song ngữ Māori-Anh 2016 thành bắt buộc.
- Sửa đổi Tuyên bố Chính sách Lực lượng Lao động Chính phủ 2024 “để việc chi trả phụ cấp tiếng Māori cho các quan chức chính phủ tiếp tục bất kể kỹ năng tiếng Māori có phải là yêu cầu để thực hiện vai trò của họ hay không”.
- Nâng cao năng lực song ngữ của dịch vụ công.
Theo rnz.co.nz