Những lời tri ân dành cho Te Ariki Sir Tumu Te Heuheu Tūkino VIII, thủ lĩnh tối cao của bộ tộc Ngāti Tuwharetoa ở trung tâm Đảo Bắc, đang tuôn chảy sau khi ông qua đời vào sáng sớm thứ Ba. Ông hưởng thọ 84 tuổi.
Một tuyên bố từ Kiingitanga, thay mặt Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po, đã bày tỏ ‘nỗi buồn sâu sắc’ của bà trước sự ra đi của Sir Tumu. Bà công nhận ‘mối quan hệ huyết thống sâu sắc’ (whakapapa), ‘sự tôn trọng lẫn nhau’ và ‘mối liên kết bền chặt’ giữa Kiingitanga và Ngāti Tūwharetoa.
Tuyên bố viết: ‘Là một trụ cột vững chắc về sức mạnh và uy tín (mana) trong thế giới Māori (te ao Maaori), Ngāti Tuuwharetoa từ lâu đã là chỗ dựa vững chắc cho Kiingitanga. Dưới ba thập kỷ lãnh đạo của Taa Tumu, mối liên kết thiêng liêng này, được hình thành qua nhiều thế hệ hợp tác và duy trì qua những thăng trầm, chỉ càng thêm bền chặt.’
‘Taa Tumu không chỉ là người bảo vệ dân tộc mình, mà còn là một đồng minh đáng tin cậy và cố vấn cho Kiingitanga. Tiếng nói của ông có trọng lượng trong các vấn đề về phong tục (tikanga), quyền tự quyết (rangatiratanga) và sự đoàn kết (kotahitanga). Trí tuệ, khả năng lãnh đạo và cam kết kiên định của ông đối với phúc lợi của bộ tộc (iwi) và thế giới Māori (te ao Maaori) đã để lại một di sản lâu dài.’
Người phát ngôn của Kiingitanga, Rahui Papa, nói với chương trình Breakfast của TVNZ rằng Sir Tumu được cả nước kính trọng, không chỉ trong cộng đồng Māori mà còn ở tất cả các cộng đồng trên khắp thế giới.
Ông Papa nói: ‘Sir Tumu là một người đàn ông tuyệt vời. Ông là một thỏi nam châm thu hút các nhà ngoại giao và trẻ em (tamariki). Ông là người của gia đình, ông đã trải qua nhiều thế hệ và ông giao thiệp với mọi tầng lớp xã hội.’
Sir Tumu là người New Zealand đầu tiên làm chủ tịch Ủy ban Di sản Thế giới của UNESCO, và ông đóng vai trò quan trọng trong việc Vườn quốc gia Tongariro đạt được danh hiệu di sản thế giới.
Ông Papa cho biết, ông không chỉ sống một cuộc đời cống hiến mà còn gìn giữ di sản của tổ tiên mình.
‘Từ Herea Te Heuheu [Tūkino I], xuyên suốt dòng dõi whakapapa đến cha ông là Sir Hepi Te Heuheu [Tūkino VII] – họ đã là một phần không thể thiếu trong hoạt động của thế giới Māori. Hầu như mọi sáng kiến (kaupapa) trong thế giới Māori đều có dấu ấn của Te Heuheu.’
Ông nói rằng qua nhiều thế hệ, nhiều thành viên của gia đình (whānau) Te Heuheu đã tham gia vào các quyết định quan trọng đối với người Māori.
Sir Tumu sau khi kế vị cha mình để trở thành ariki của Ngāti Tūwharetoa vào năm 1997.
Địa vị thủ lĩnh tối cao của Sir Tumu là một tước hiệu cha truyền con nối. Ông kế vị cha mình vào năm 1997 trong một buổi lễ đặc biệt diễn ra ngay sau tang lễ của cha ông tại Waihī, gần Tūrangi, bên bờ hồ Taupō. Nữ hoàng Māori quá cố, Te Arikinui Dame Te Atairangikaahu, đã đóng một vai trò quan trọng trong buổi lễ này.
Đến lượt mình, khi Dame Te Atairangikaahu qua đời, Sir Tumu là một nhân vật nổi bật trong cả lễ đăng quang của cố Kingi Tuheitia, và gần đây nhất là Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po.
Một trong những lần xuất hiện công khai cuối cùng của Sir Tumu là tại lễ kỷ niệm Koroneihana đầu tiên của Te Arikinui vào đầu tháng này.
Ông Papa nói: ‘Gia tộc Te Heuheu và gia tộc Te Wherowhero đã là một phần không thể tách rời của nhau từ thời xa xưa, từ rất lâu trước khi Te Kiingitanga được thành lập, nhưng mối quan hệ này thực sự được củng cố vững chắc khi Te Kiingitanga được thiết lập tại Pukawa bên bờ hồ Taupō.’
Trong những thế hệ gần đây, mối quan hệ giữa hai gia tộc đã phát triển thành một mối quan hệ mà ông Papa mô tả là của gia đình hơn là giữa các bộ tộc, điều này được vun đắp giữa Sir Tumu và Dame Te Atairangikaahu.
Ông nói rằng vai trò của Sir Tumu trong quá trình trưởng thành của Te Arikinui Kuini Nga wai hono i te po giống như một người già (koroua) hơn là một ariki của một bộ tộc khác. ‘Mối quan hệ gia đình đó thật sự rất rõ ràng,’ ông Papa nói.
Theo 1news.co.nz