Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trong cuộc họp với Thái tử Bahrain Salman bin Hamad al-Khalifa tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng ở Washington, D.C., vào ngày 16 tháng 7 năm 2025.
Hoa Kỳ từ lâu đã được xem là đỉnh cao của nền kinh tế thị trường tự do, nhưng một số yếu tố, bao gồm sự can thiệp chính trị vào các thể chế, đang khiến quốc gia này chao đảo.
Khái niệm “chủ nghĩa ngoại lệ Mỹ” (American exceptionalism) đã tồn tại từ thời những người hành hương đầu tiên, khi quốc gia này được mô tả như một “Thành phố trên đồi”, một hình mẫu cho phần còn lại của thế giới.
Danh tiếng đó được củng cố vững chắc trong thời kỳ hậu Thế chiến II và Chiến tranh Lạnh, dựa trên sự vượt trội của Mỹ, đặc biệt là về quân sự, nhưng cũng trong công nghệ và tầm ảnh hưởng chính trị toàn cầu.
Tuy nhiên, những diễn biến gần đây tại Hoa Kỳ đã khiến các nhà đầu tư phải xem xét những nơi khác để rót vốn, khi đồng đô la Mỹ dần mất đi vẻ hào nhoáng.
Mark Brighouse, chiến lược gia đầu tư trưởng tại Fisher Funds, là một trong những người đang đặt câu hỏi liệu chủ nghĩa ngoại lệ Mỹ đã đạt đỉnh điểm hay chưa.
“Chủ nghĩa ngoại lệ Mỹ là một thuật ngữ đã được sử dụng khá lâu để mô tả những khía cạnh độc đáo của Hoa Kỳ, nhưng độc đáo theo một cách thuận lợi,” ông nói.
“Những điều tốt đẹp về Hoa Kỳ – những thứ mà quốc gia này sở hữu mà không nơi nào khác có được.”
“Người ta thường nghĩ rằng đó là thực tế Hoa Kỳ là cường quốc quân sự mạnh nhất hành tinh; là một nơi dễ dàng để kinh doanh; sở hữu công nghệ mạnh mẽ; thị trường vốn sâu rộng; và đã đạt được tăng trưởng kinh tế cùng lợi nhuận đáng kinh ngạc cho các nhà đầu tư trong nhiều năm qua.”
Một nền dân chủ vững mạnh là một yếu tố khác, cùng với khái niệm tự do, luật lao động linh hoạt và các thể chế độc lập mạnh mẽ như Cục Dự trữ Liên bang (Fed), Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), và các trường đại học.
Đồng đô la Mỹ là tiền tệ dự trữ trên thực tế của thế giới, và có lẽ bạn không nhận ra mình đã đầu tư vào nó nhiều đến mức nào.
“Một hộ gia đình New Zealand trung bình có lẽ có khoảng 65.000 đô la trong quỹ KiwiSaver giữa hai vợ chồng. Trong số đó, khoảng 28.000 đô la sẽ nằm trong cổ phiếu và trái phiếu của Mỹ. Và con số này có lẽ cũng tương đương khi bạn xem xét Quỹ Hưu trí New Zealand, ACC và các cơ quan tài chính chính phủ khác.”
Vậy điều gì đã xảy ra gần đây khiến niềm tin vào Mỹ bị lung lay?
Có một danh sách dài.
Tổng thống Trump đang bị xem là từ bỏ vai trò lãnh đạo thế giới tự do của Mỹ, khi ông khuyến khích châu Âu tự giải quyết các vấn đề của mình. Việc thực thi chính sách đối ngoại của Mỹ trở nên tùy tiện. Việc áp dụng và loại bỏ thuế quan một cách ngẫu nhiên đang gây bất ổn và lạm phát. Nợ liên bang ở mức 37,4 nghìn tỷ USD (63 nghìn tỷ NZD) và đang tăng nhanh chóng. Cơ sở hạ tầng của quốc gia này đang xuống cấp và bất bình đẳng kinh tế ngày càng gia tăng. Các thể chế đáng tin cậy đang bị xói mòn bởi sự can thiệp chính trị. Đây là quốc gia duy nhất trong thế giới phát triển mà tuổi thọ trung bình đang giảm. Và các ‘căn bệnh tuyệt vọng’ – bạo lực, tự tử, lạm dụng ma túy và rượu – đang ở mức cao.
“Đối với một quốc gia có luật pháp vững mạnh và chi tiêu nhiều cho y tế, người Mỹ lại có khả năng chết vì những nguyên nhân mà lẽ ra họ không nên,” Brighouse nói.
“Vì vậy, chắc chắn có những lĩnh vực xã hội không ủng hộ sự tiếp diễn của chủ nghĩa ngoại lệ Mỹ.”
“Nhưng chúng ta đối chiếu điều đó với một môi trường kinh doanh vẫn là nơi hấp dẫn để những người như chúng ta tìm kiếm cơ hội đầu tư.”
Brighouse thừa nhận rằng khi ông đi công tác ở Mỹ, có những sự tương phản đáng kinh ngạc. Ông sẽ ngồi trong một văn phòng cao vút trên Công viên Trung tâm New York, lắng nghe về những cơ hội đầu tư đáng kinh ngạc, những doanh nghiệp đang làm những điều mới mẻ thú vị và có nguồn vốn khổng lồ để hỗ trợ họ.
“Nhưng rồi bạn rời cuộc họp đó và bắt tàu điện ngầm. Và bạn nhận ra rằng cuộc khủng hoảng vô gia cư đã bị đẩy sang cho các cơ quan giao thông công cộng. Và rồi bạn đến sân bay và bị chậm chuyến hai giờ vì các hệ thống mà kiểm soát viên không lưu sử dụng đã lỗi thời từ những năm 1990.”
“Và rồi khi bạn lên máy bay, bạn được nhắc nhở rằng 40% người trưởng thành ở Mỹ bị béo phì. Và tuổi thọ trung bình ở Mỹ đang đi sai hướng.”
“Nhưng bạn phải cẩn thận để không gộp chung những vấn đề xã hội và chính trị đó với triển vọng kinh doanh và kết luận rằng bạn không muốn đầu tư vào đó.”
“Tôi nghĩ bạn cần nhớ rằng khi bạn đầu tư, bạn không phải đang bỏ phiếu. Bạn đang cân nhắc mọi thứ, và nó không hề rõ ràng như vậy.”
Brighouse nói rằng nếu bạn lo lắng, hãy xem bản cập nhật hàng quý của KiwiSaver để biết những công ty Mỹ nào nằm trong top 10 khoản đầu tư, và nếu điều đó khiến bạn bận tâm, hãy gọi cho nhà cung cấp KiwiSaver của bạn để được giải thích về lý do đằng sau.
“Và nếu bạn hài lòng với lời giải thích họ đưa ra… hãy ngừng lo lắng.”
Theo rnz.co.nz